پروتز لگن چیست و چه کاربردی دارد

پروتز لگن یا پروتز مفصل ران نوعی مفصل مصنوعی است که در درمان شکستگی‌های گردن استخوان ران کاربرد دارد. پروتز لگن از جنس فلز بوده و انواع مختلفی دارد.

گاهی اوقات بجای استفاده از کلمه مفصل مصنوعی از لفظ پروتز استفاده میشود با این حال پروتز لگن معمولا با مفصل مصنوعی لگن متفاوت است.

وقتی مفصل ران در ناحیه لگن خراب میشود باید هم سر استخوان ران و هم کاسه استابولوم عوض شوند. به این عمل تعویض کامل مفصل ران یا توتال هیپ آرتروپلاستی Total Hip Arthroplasty میگویند.

تنها موردی که در آن میتوان تنها سر استخوان ران را عوض کرد و حفره استابولوم تعویض نمیشود وقتی است که گردن استخوان ران در ناحیه لگن دچار شکستگی شده است. 

به جراحی هایی که در آنها از پروتز لگن به منظور درمان شکستگی گردن استخوان ران استفاده میشود همی آرتروپلاستی Hemiarthroplasty میگویند.

در این نوشته مطالب زیر توضیح داده میشوند.

آناتومی کاربردی
شکستگی گردن استخوان ران و استفاده از پروتز لگن
ساختمان پروتز لگن چیست
پروتز لگن چگونه کار گذاشته می‌شود

آناتومی کاربردی

مفصل ران یا آن طور که در بین مردم گفته می‌شود مفصل لگن، یک مفصل گوی و کاسه ای است. در یک طرف این مفصل حفره گودی به نام حفره استابولوم Acetabulum وجود دارد که قسمتی از لگن خاصره است.

درون این حفره یک گوی یا کره گرد قرار گرفته که به آن سر استخوان ران میگویند. مفصل ران از مهم‌ترین مفاصل بدن بوده و نقش بسیار مهمی در راه رفتن به عهده دارد.

سر استخوان ران زنده است و سلول‌های آن از طریق عروقی که از راه گردن استخوان ران به آن می‌رسند تغذیه می‌کنند.

گردن ران قسمتی از استخوان ران است که زیر سر استخوان قرار گرفته و سر را به تنه متصل می‌کند. گردن استخوان ران از سر استخوان باریک‌تر است.

شکستگی گردن استخوان ران و استفاده از پروتز لگن

یکی از شایع‌ترین نقاط شکستگی لگن شکسته شده گردن استخوان ران است. درمان این شکستگی در غالب اوقات انجام عمل جراحی است.

در افراد جوان درمان شکستگی‌های گردن استخوان ران بصورت جا اندازی قطعات شکسته شده و سپس بی حرکت کردن آنها با استفاده از پیچ یا ترکیبی از پیچ و پلاک است.

این شکستگی‌ها معمولاً بعد از گذشت سه ماه از عمل جراحی جوش می‌خورند.

سیاه شدن سر استخوان ران

متأسفانه شکستگی گردن استخوان ران حتی اگر به درستی تحت درمان قرار بگیرد ممکن است با عوارضی همراه باشد . بسیاری از عوارض این شکستگی در سنین بالا بیشتر است که مهم‌ترین آنها جوش نخوردن محل شکستگی و نکروز یا سیاه شدن سر استخوان ران هستند.

این دو عارضه در افراد مسن شایع‌تر بوده و علت اصلی بروز آنها اینست که خون رسانی به سر استخوان ران تقریباً بطور انحصاری از طریق گردن استخوان ران صورت می‌گیرد و با شکسته شدن گردن، احتمال آسیب رسیدن به عروق خون رسان به سر زیاد است. آسب به این عروق و نرسیدن خون به سر استخوان ران میتواند موجب مردن سلول های استخوان شده و سر استخوان ران به اصطلاح سیاه شود.

در افراد مسن این عروق حتی قبل از شکستگی تنگ بوده و مشکلاتی دارند. با شکسته شدن گردن استخوان و آسیب رسیدن به این عروق احتمال اختلال در خون رسانی باز هم بیشتر می‌شود.

تصمیم گیری جراحی

برای غلبه بر این مشکلات وقتی پزشک ارتوپد با یک فرد مسن با شکستگی گردن استخوان ران مواجه می‌شود ترجیح می‌دهد بجای جا اندازی شکستگی و سعی در جوش دادن استخوان‌های بیمار کلا سر استخوان ران را از بدن خارج کرده و یک سر مصنوعی بجای آن کار بگذارد.

در این نوع جراحی سر استخوان ران که به علت شکسته شدن گردن ران از تنه استخوان جدا شده از بدن بیمار خارج شده و بجای آن یک سر مصنوعی فلزی کار گذاشته می‌شود. به این سر مصنوعی فلزی پروتز لگن Hip Prosthesis میگویند.

پزشک با این تصمیم درمانی عملاً سعی می‌کند بیمار را از مواجه شدن با عوارض مشکل‌زای جوش نخوردن شکستگی و سیاه شدن سر استخوان ران دور کند.

این نوع جراحی در مواردی استفاده می‌شود که پزشک احساس کند حفره استابولوم بیمار سالم است. در این موارد سر فلزی پروتز در درون حفره استابولوم قرار داده می‌شود تا به راحتی حرکت کند.

تصمیم به تعویض کامل مفصل ران

در صورتیکه پزشک معالج متوجه شود حفره استابولوم به علت آرتروز و ساییدگی قبلی خراب شده است در حین جراحی آن را هم عوض می‌کند یعنی بجای جراحی همی آرتروپلاستی جراحی توتال آرتروپلاستی را انجام میدهد.

نکته مهم در درمان شکستگی های گردن استخوان ران در افراد مسن این است که وقتی پزشک تصمیم میگیرد برای درمان این شکستگی ها از مفصل مصنوعی استفاده کند باید بین دو دسته بزرگ از مفاصل مصنوعی انتخاب کند. آیا بیمار را همی آرتروپلاستی کرده و از پروتز لگن استفاده کند یا برای او توتال هیپ آرتروپلاستی انجام دهد.

گفتیم در توتال هیپ آرتروپلاستی نه تنها سر استخوان ران عوض میشود بلکه درون کاسه استابولوم هم تراشیده شده و یک کاسه فلزی با روکش پلاستیکی در آنجا تعبیه میگردد.

غالب شکستگی های گردن استخوان ران در افراد مسن با توتال هیپ آرتروپلاستی درمان میشوند مگر اینکه بیمار بسیار ناتوان یا مسن باشد و توانایی راه رفتن زیادی نداشته باشد.

پس پروتز لگن در غالب اوقات برای درمان آن دسته از شکستگی های گردن استخوان ران بکار میرود که در یک فرد مسن و ناتوان با فعالیت بدنی کم رخ داده باشد. 

ساختمان پروتز لگن چیست

 

 

انواع مختلفی از پروتز های لگن و مفصل ران و لگن وجود دارد. در سال های قبل از پروتزهایی به نام مور و یا تامسون بیشتر استفاده میشد ولی امروزه ارتوپد ها بیشتر تمایل دارند از پروتزهای بای پولار Bipolar Prosthesis استفاده کنند.

قسمت اصلی پروتز یک گوی فلزی است که جانشین سر استخوان ران بیمار می‌شود. اتصال این سر فلزی با تنه استخوان ران از طریق یک زائده متصل به آن به نام دسته Stem است.

پزشک ارتوپد با قرار دادن دسته پروتز در کانال مرکزی استخوان ران موجب می‌شود تا پروتز محکم به استخوان ران متصل شود. پروتز ها انواع مختلفی دارند.

انواع پروتز لگن

بعضی از پزشکان جراح ارتوپد از انواعی از پروتز استفاده می‌کنند که در آنها سر و دسته پروتز بصورت یک تکه و یک پارچه است

 

 پروتز لگن چگونه کار گذاشته می‌شود

در اطاق عمل پزشک ارتوپد بعد از شکاف دادن پوست و کنار زدن عضلات، سر استخوان ران را که در محل گردن از تنه استخوان جدا شده از داخل حفره استابولوم خارج و سپس از بدن خارج می‌کند.

سپس با استفاده از سوهان‌های مخصوص داخل کانال استخوان ران گشاد تر شده و به شکل دسته پروتز در میاید. بعد از آن دسته پروتز در داخل کانال استخوان ران گذاشته می‌شود.

در پروتز های سیمانی بعد از گشاد کردن کانال استخوان ران با سوهان ابتدا سیمان استخوانی در داخل کانال گذاشته شده و سپس دسته به داخل کانال فرو برده می‌شود. به این ترتیب اتصال دسته و استخوان ران با استفاده از سیمان برقرار می‌شود.

در پروتز های غیر سیمانی پزشک معالج کانال را کمی باریک‌تر از اندازه دسته پروتز گشاد می‌کند بطوریکه دسته پروتز با فشار به درون کانال فرستاده شده و محکم می‌شود.

سطح رویی پروتز های بدون سیمان طوری طراحی و ساخته شده که می‌تواند بدون سیمان به داخل کانال استخوان ران محکم شود. در نهایت سر پروتز در داخل حفره استابولوم گذاشته شده و سپس عضلات و پوست ترمیم می‌شوند.

 

بعد از جراحی پروتز لگن

بعد از جراحی کارگذاری پروتز لگن، بیمار چند روز در بیمارستان مانده و سپس مرخص می‌شود. بیمار می‌تواند روز بعد از جراحی با هر دو پا راه برود.

راه رفتن ابتدا با کمک واکر و عصای زیر بغل است و بیمار سعی می‌کند بتدریج و در عرض چند هفته آنها را کنار گذاشته و مستقل راه برود. معمولاً به بیمار اجازه داده می‌شود که هر دو پای خود را بر روی زمین گذاشته و راه برود.

در بعضی مواقع به بیمار توصیه می‌شود تا چند هفته در حین راه رفتن پای عمل شده را کمتر به زمین فشار دهد.

پانسمان بیمار در منزل مرتبا عوض می‌شود و بخیه ها بعد از دو هفته خارج می‌شوند. بیمار تا چند هفته بعد از عمل از داروهای رقیق کننده خون استفاده می‌کند تا احتمال لخته شدن خون در رگ‌های ساق را کم کند.

به بیمار توصیه می‌شود در منزل مرتباً مچ پا و زانو ها را خم و راست کند تا به گردش خون در اندام تحتانی کمک کرده و مانع لخته شدن خون شود.

پس از چند هفته از جراحی بیمار تحت نظر متخصص ارتوپد و فیزیوتراپ نرمش‌های تقویتی عضلات لگن و کمر و ران را انجام می‌دهد تا بتواند بهتر راه برود.

بیمار باید نکاتی را رعایت کند تا پروتز وی دچار دررفتگی نشود. این نکات تقریباً شبیه نکاتی هستند که در عمل جراحی تعویض مفصل ران رعایت می‌شوند.

از جمله اینکه صندلی بیمار باید نشیمن بالایی داشته باشد تا لگن بیمار در حین نشستن همواره بالاتر از سطح زانو های وی قرار بگیرند.

فردی که پروتز لگن دارد باید تحت نظر پزشک ارتوپد باشد و حداقل سالی یک بار به پزشک جراح خود برای معاینه دوره ای مراجعه کند.