اگر تاکنون به علت درد زانو به پزشک مراجعه کرده اید و یا اگر در اطرافیان شما کسی با این مشخصات هست احتمالا نام آرتروسکوپی برای شما آشنا است. آرتروسکوپی چیست و در چه مواردی از آن استفاده میشود.
آرتروسکوپی یک درمان جراحی است که از دهه های پیش متداول شده و امروزه به توسط متخصصین ارتوپدی در موارد مختلفی از آن استفاده میشود. این روشی برای دیدن داخل مفصل است. Arthro به معنای مفصل و scopy به معنای دیدن است.
در واقع یک آرتروسکوپ یک مفصل بین است. پزشک معالج با دیدن داخل مفصل میتواند بسیاری از بیماریهای آنرا تشخیص داده و میتواند اقدام به درمان جراحی بعضی از آنها از طریق آرتروسکوپ کند. در کل دنیا هر سال حدود چهار میلیون آرتروسکوپی زانو انجام میشود.
توضیح تکنیک آرتروسکوپی
مهمترین قسمت یک آرتروسکوپ یک لوله فلزی توخالی به اندازه تقریبی یک نی است ( منظور نی هایی است که برای نوشیدن مایعات از آنها استفاده میشود). در یک انتهای این لوله فلزی یک دوربین فیلمبرداری بسیار دقیق قرار گرفته است و در درون لوله تعداد زیادی عدسی وجود دارد.
پزشک متخصص ارتوپد از طریق یک شکاف چند میلیمتری این لوله را از جلوی زانو وارد فضای مفصلی زانو کرده و سپس تصاویر تهیه شده توسط دوربین به یک مانیتور با وضوح بالا منتقل میشود تا پزشک معالج بتوان تصاویر داخل زانو را روی مانیتور ببیند.
یک منبع نور پرقدرت از طریق همان لوله نور کافی را برای دیدن داخل مفصل در اختیار میگذارد. از طریق یک شکاف دیگر در بالای زانو لوله باریک دیگری وارد زانو میشود تا از طریق آن مقداری مایعات به داخل زانو فرستاده شود.
هدف از این کار یکی اینست که مایع کدر داخل زانو خارج شده و یک مایع شفاف و زلال جای آنرا بگیرد تا داخل زانو بهتر دیده شود و دلیل دیگر، افزایش حجم داخل مفصل است تا به این طریق اجزای مفصل بیشتر از هم فاصله گرفته و بهتر دیده شوند و فضا برای حرکت آرتروسکوپ در مفصل نیز مهیا شود.
پزشک معالج میتواند بسیاری از قسمت های داخل زانو را از طریق آرتروسکوپ ببیند و بیماری ها و ضایعات آنرا تشخیص دهد. پس یکی از کاربردهای این وسیله تشخیص بعضی از بیماری های زانو است.
پزشک معالج ممکن است از طریق شکاف کوچک دیگری در جلوی زانو ابزارهای جراحی خاصی را به داخل مفصل فرستاده و از طریق آنها اقدام به درمان جراحی بعضی از ضایعات درون مفصلی کند.
این وسایل بسیار متنوع هستند. بعضی از آنها مانند چاقو برای بریدن بکار برده میشوند. با بعضی دیگر که یک سر چرخنده دارد میتوان قسمت هایی از بافتهای داخل زانو را تراشید. میتوان از لیزر هم در حین آرتروسکوپی استفاده کرد. پس آرتروسکوپ کاربرد درمانی نیز دارد.
مراحل درمان با آرتروسکوپ
کل آرتروسکوپی ممکن است چیزی حدود نیم تا یک ساعت وقت ببرد. مواردی که میتوان از آرتروسکوپ در درمان آنها استفاده کرد عبارتند از :
- ترمیم یا خارج کردن قسمتی از منیسک پاره شده
- بازسازی لیگامان صلیبی جلویی ACL که پاره شده است.
- خارج کردن قسمت هایی از غضروف مفصلی که آسیب دیده است.
- خارج کردن تکه های غضروف یا استخوان که در درون مفصل زانو رها هستند.
- خارج کردن بافت سینوویال Synovial tissue که ملتهب و بیمار شده است.
اگر برای عمل جراحی، از بیهوشی عمومی استفاده نشده باشد بیمار هم میتواند از طریق مانیتور داخل زانویش را ببینید. در انتهای جراحی،شکاف های پوستی بخیه شده و پانسمان میشوند.
بازپروری بعد از انجام آرتروسكوپی زانو چگونه است
بهبودی بعد از جراحی آرتروسكوپی بسیار سریعتر و راحتتر از دیگر جراحی های متداول است با این حال باید مراقبت هایی را بعد از جراحی رعایت كرد.
باید زانو را تا چند روز بعد از جراحی بالاتر از سطح قلب قرار داد پس بیمار باید دراز كشیده و اندام تحتانی را بالا نگه دارد. استفاده از یخ برای سرد كردن زانو میتواند مفید باشد.
اطراف زانو پانسمان شده است و پزشك زمان تعویض پانسمان و اینكه بیمار چه موقع میتواند دوش بگیرد را تعیین میكند. بعد از چند روز پزشك ارتوپد بیمار را مجدداً ویزیت كرده و زانو را معاینه میكند.
بیماران اغلب بعد از آرتروسكوپی باید تا مدتی از عصای زیر بغل استفاده كنند. مدت و نحوه استفاده را پزشك معالج تعیین میكند.
زمان استفاده از اتومبیل و رانندگی را هم پزشك معالج با در نظر گرفتن متغییر هایی مثل نوع بیماری زانو، شدت درد بیمار، نوع داروهای استفاده شده به توسط بیمار، توانایی بیمار در كنترل زانو و اینكه اتومبیل از دنده اتوماتیك استفاده میكند یا خیر تعیین میكند.
معمولا بیماران میتوانند بعد از یك تا سه هفته رانندگی كنند. از داروهایی برای كاهش درد بعد از عمل استفاده میشود و ممكن است داروهایی برای كاهش احتمال لخته شدن خون برای بیمار تجویز شود.
یكی از مهمترین قسمت های بازپروری بعد از آرتروسكوپی تقویت عضلات اطراف زانو و بدست آوردن دامنه حركات زانو است كه با انجام نرمش های بخصوصی باید زیر نظر فیزیوتراپ انجام شود.
عوارض احتمالی پس از آرتروسكوپی زانو چیست
آرتروسكوپی مانند هر عمل جراحی دیگر ممكن است با عوارضی همراه باشد مثل عفونت یا لخته شدن خون در ساق یا جمع شدن خون در زانو.
در صورت بروز علائم زیر باید بیمار به پزشك معالج مراجعه كند : تب، لرز، قرمزی یا گرمای دائم در اطراف زانو، افزایش شدت درد زانو، تورم زیاد زانو و ایجاد درد یا تورم در عضلات پشت ساق
نتایج درمان با آرتروسكوپی
نرمش هایی که باید بعد از آرتروسکوپی زانو انجام داد
نرمش های ابتدایی بعد از آرتروسکوپی زانو
مهمترین نرمش های ابتدایی در زیر توضیح داده میشوند. هر نرمش را ده بار انجام دهید.
انقباض عضلات پشت ران
به پشت بخوابید و زانو ها را کمی خم کنید (حدود ده درجه). در حالیکه پاشنه پاها روی زمین است آنها را روی زمین بطرف باسن به عقب بکشید ولی در این حال پاشنه ها حرکت نکنند. این کار فقط برای این است که عضلات پشت ران منقبض شوند. انقباض را ۵ ثانیه نگه داشته و سپس کمی استراحت کنید.
انقباض عضلات جلوی ران
به شکم بخوابید و یک پتوی لوله شده را زیر مچ پا قرار دهید. سپس مچ پا را به پتو فشار دهید تا عضلات جلوی ران منقبض شده و زانوی شما صاف شود. انقباض را ده ثانیه نگه داشته و سپس کمی استراحت کنید.
بالا بردن ساق در حالت خوابیده
به پشت بخوابید. زانوی سالم را خم کرده و زانوی مبتلا را صاف کنید. سپس زانوی مبتلا را به اندازه یک وجب از زمین بالاتر برده و ۵ ثانیه در همان وضعیت نگه دارید. سپس یک وجب دیگر بالاتر برده و ۵ ثانیه در همان وضعیت نگه دارید. سپس دو مرحله قبلی را برعکس انجام دهید.
انقباض باسن
به پشت خوابیده و عضلات باسن را منقبض کنید و انقباض را ۵ ثانیه نگه دارید.
بالا بردن ساق در حالت ایستاده
در حالیکه در حالت ایستاده با دستتان به چیزی تکیه کرده و تعادل خود را حفظ کرده اید زانوی مبتلا را در حالت مستقیم کمی به جلو و بالا برده و پنج ثانیه در همان حال نگه دارید. سپس آنرا به آرامی پایین بیاورید.
نرمش های حد واسط بعد از آرتروسکوپی زانو
پس از آرتروسکوپی وقتی بیمار توانست نرمش های ابتدایی را به راحتی انجام دهد میتواند به مرحله بعد یعنی انجام نرمش های حد واسط برود. مهمترین نرمش های حد واسط در زیر توضیح داده میشوند. هر نرمش را ده بار انجام دهید.
مستقیم کردن زانو
به پشت خوابیده و یک پتوی لوله شده را زیر زانو قرار دهید. سپس زانو را کاملاً مستقیم کرده و ۵ ثانیه در همین حالت نگه دارید. به آهستگی آنرا به سر جای خود برگردانید.
بالا بردن ساق در حالت خوابیده
به پشت بخوابید. زانوی سالم را خم کرده و زانوی مبتلا را صاف کنید. سپس زانوی مبتلا را به اندازه دو وجب از زمین بالاتر برده و ۵ ثانیه در همان وضعیت نگه دارید. به آهستگی پا را به زمین بگذارید
چمباتمه ملایم با صندلی
در حالیکه در حالت ایستاده با دست های خود به چیزی تکیه کرده و تعادل خود را حفظ کرده اید زانوی مبتلا را کمی خم کرده و تنه را پایین بیاورید. زانو را تا ۹۰ درجه خم نکنید. کمر را مستقیم نگه دارید. ۱۰-۵ ثانیه در همین حالت مانده و سپس دوباره به آرامی به سر جای اول برگردید.
کشش عضلات جلوی ران ایستاده
به طرف دیوار ایستاده و دست طرف زانوی سالم را به دیوار تکیه داده تا تعادل خود را حفظ کنید. سپس با دست دیگر مچ پای طرف عمل شده را گرفته و در حالیکه ران همچنان در حالت عمودی باقی مانده است، زانو را خم کنید تا مچ پا به باسن نزدیک شود. این وضعیت را ۵ ثانیه حفظ کرده و به آرامی به حالت اول برگردید.
نرمش های پیشرفته بعد از آرتروسکوپی زانو
پس از آرتروسکوپی زانو باید نرمش های خاصی انجام شوند تا بیمار بتواند حداکثر استفاده را از درمان انجام شده ببرد.
پس از اینکه بیمار توانست نرمش های اولیه و متوسط را به راحتی و با مهارت انجام بدهد میتواند به مرحله بعدی یعنی انجام نرمش های پیشرفته برسد. مهمترین نرمش های پیشرفته در زیر توضیح داده میشوند. هر نرمش را ده بار انجام دهید.
خم کردن زانو ایستاده
در حالیکه در حالت ایستاده با دستتان به چیزی تکیه کرده و تعادل خود را حفظ کرده اید وزن خود را روی زانوی عمل شده انداخته و آنرا به آرامی خم کنید تا تنه شما کمی پایین بیاید. سپس به آرامی دوباره بالا بیایید.
قدم به جلو و بالا
سر پا بایستید. یک چهار پایه به ارتفاع ۱۵ سانتیمتر را در جلوی خود قرار داده و مثل یک پله به بالای آن بروید. اول پای عمل شده را بالا ببرید. سپس آرام به حالت اول برگردید
قدم به کنار و بالا
سر پا بایستید. یک چهار پایه به ارتفای ۱۵ سانتیمتر را در کنار خود قرار داده و مثل یک پله به بالای آن بروید. اول پای عمل شده را بالا ببرید. سپس آرام به حالت اول برگردید.
مستقیم کردن کامل زانو
روی یک صندلی نشسته و مچ پای طرف عمل شده را روی یک چهارپایه که جلوی خود قرار داده اید بگذارید. زانوی خود را کاملاً به حالت مستقیم نگه دارید. این حالت را برای ۵ ثانیه حفظ کرده و سپس به آرامی به حالت اول برگردید.
کشش عضلات پشت ران خوابیده
به پشت بخوابید. ران طرف عمل شده را بالا برده و با دست ران خود را بگیرید. زانو را آنقدر صاف کنید تا در عضلات پشت ران احساس کشیدگی کنید. اگر این احساس را نکردید ران را بالاتر ببرید. این حالت را ۵ ثانیه نگه داشته و آرام دوباره به حالت اول برگردید.
کشش عضلات پشت ران خوابیده با دیوار
روبروی یک دیوار بخوابید و پای عمل شده را بالا برده و پاشنه آن پا را به دیوار تکیه بدهید. باسن خود را به دیوار نزدیک کرده و زانو را کاملاً صاف کرده تا در عضلات پشت ران احساس کشش کنید. این حالت را ۵ ثانیه نگه داشته و آرام دوباره به حالت اول برگردی
دوچرخه ثابت
روی یک دوچرخه ثابت بنشینید. زین آن را آنقدر بالا ببرید که وقتی کف پای شما روی پدال است و پدال در پایین ترین وضعیت خود قرار گرفته است، زانو در حالت کاملاً مستقیم باشد. شروع به رکاب زدن کنید. با روزی ده دقیقه شروع کرده و به روزی بیست دقیقه رکاب زدن برسید
راه رفتن
در حالیکه نرمش های حد واسط را انجام میدهید، یعنی حدوداً بعد از دو هفته، راه رفتن فعالیت بسیار مناسبی است.
دویدن
بعد از ۸-۶ هفته میتوانید بدوید. دویدن را به آرامی و با مقادیر کم شروع کنید.