بیماری رینود. علائم و درمان

بیماری رینود یک اختلال عروقی است که عمدتاً بر دست‌ها و پاها تأثیر می‌گذارد. این بیماری باعث می‌شود که خون‌رسانی به این نواحی در مواجهه با سرما یا استرس کاهش یابد. در نتیجه، رنگ پوست دست‌ها و پاها ممکن است سفید، آبی و سپس قرمز شود.

اگرچه بیماری رینود می‌تواند در هر سنی رخ دهد، بیشتر در زنان جوان‌ شایع است. این بیماری ممکن است به صورت اولیه (ایزوله) یا ثانویه به عنوان نشانه‌ای از بیماری‌های دیگر مانند بیماری‌های خودایمنی ظاهر شود.

مکانیسم بیماری رینود

دست و انگشتان دست بعضی افراد همیشه سرد است حتی در هوای خوب. گاهی اوقات این سردی همراه با درد انگشتان هم میشود. این افراد همیشه سعی میکنند برای برداشتن اشیاء سرد از فریزر دستکش دست کنند.

گاهی اوقات رنگ انگشتان دست این افراد در هوای سرد کبود یا قرمز میشود. در بعضی از این افراد زخم های دست هم دیرتر خوب میشوند. علت اغلب این ناراحتی ها اختلال در جریان خون دست است.

گرمای دست انسان به علت جریان یافتن خون گرم در آن تامین میشود. خون شریانی به توسط دو سرخرگ به نام های رادیال و اولنار از ساعد به مچ دست و سپس به کف دست و انگشتان میرود. نبض شریان های رادیال و اولنار را میتوان در مچ دست احساس کرد.

در دیواره و جدار تمام شریان های بدن عضلاتی وجود دارد که با انقباض خود میتوانند قطر داخلی آن ها را کم و زیاد کنند. این عضلات تحت کنترل سیستم عصبی سمپاتیک قرار دارند.

بدن انسان با کنترل این عضلات میتواند مقدار خونی را که به هر اندام و هر عضو بدن میرساند تنظیم کند. درست مانند شیر آبی که مقدار آب جریان یافته در لوله هار ا کنترل میکند. شریان های دست هم از این قاعد مستثنی نیستند.

در بعضی بیماری ها انقباض عضلاتی که در جدار شریان های دست هستند یا بیش از حد است و یا طولانی تر از حد لازم باقی میماند. به انقباض عضلات عروق وازوکنستریکشن Vasoconstriction میگویند.

در افراد مبتلا به این بیماری ها وقتی دست در مجاورت سرما قرار میگیرد سیستم سمپاتیک تحریک شده و موجب انقباض بیش از حد و طولانی شریان های آن میشود.

وقتی خون به حد کافی به دست و انگشتان آن نرسید آنها سرد و رنگ پریده و سفید میشوند. بعد از چند دقیقه اکسیژن موجود در عروق انگشت کم شده و در نتیجه رنگ خون به کبودی زده و رنگ انگشت کبود میشود.

به این تغییر رنگ به کبودی سیانوز Cyanosis میگویند. وقتی جریان خون دوباره به این انگشتان میرسد رنگ آنها قرمز شده و دردناک میشوند. و بعد از مدتی رنگ انگشت دوباره به حد طبیعی میرسد ولی انگشت ورم کرده و گزگز میکند.

وقتیکه این کاهش جریان خون شدیدتر میشود به علت کاهش شدید اکسیژن در بافت های نوک انگشت زخم هایی در آنها ایجاد میشود که خوب ترمیم نمیابند. بتدریج این زخم ها گسترش یافته و ممکن است نوک انگشت کاملا سیاه شده و فرد قسمتی از انگشت خود را از دست بدهد.

بیماری های بسیاری وجود دارند که این مشکلات را ایجاد میکنند. معروفترین آنها بیماری رینود Raynaud’s است.

گاهی اوقات انگشتان فرد حساسیت زیادی به سرما داشته ولی مشکل وی فقط همین بوده و بیماری عروقی دیگری ندارد. به این وضعیت بیماری رینود Raynaud’s disease یا رینود اولیه میگویند.

وقتی که فرد بجز حساسیت زیاد به سرما بیماری های عروقی دیگری هم مانند لوپوس یا اسکلرودرمی یا روماتیسم مفصلی دارد به این وضعیت پدیده رینود Raynaud’s phenomenon یا رینود ثانویه میگویند.

بیماری هایی که موجب رینود ثانویه میشوند در واقع بیماری های مستقلی هستند ولی در آنها حساسیت انگشتان به سرما هم وجود دارد. مهمترین این بیماری ها عبارتند از

• لوپوس سیستمیک
• اسکلرودرمی
• روماتیسم مفصلی یا آرتریت روماتوئید
• سندروم شوگرن
• بیماری برگر یا بورگر

علل بروز بیماری رینود

بیماری رینود در واقع یک پاسخ عروقی غیرطبیعی به عوامل تحریک‌کننده مانند سرما و استرس است. در این بیماری، رگ‌های خونی کوچک در دست‌ها و پاها بیش از حد منقبض می‌شوند، که منجر به کاهش جریان خون و تغییر رنگ پوست می‌گردد.

اگرچه علت دقیق بیماری رینود هنوز به طور کامل شناخته نشده است، تحقیقات نشان می‌دهد که ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی در بروز آن نقش دارند.

یکی از عوامل اصلی که در بروز بیماری رینود دخیل هستند، جنسیت است. زنان به طور قابل توجهی بیشتر از مردان به این بیماری مبتلا می‌شوند، به طوری که نسبت بروز در زنان نسبت به مردان تقریباً ۹:۱ است.

همچنین، عواملی مانند سردی محیط، استرس روحی و عاطفی، استفاده از برخی داروها مانند آگونیست‌های آلفا-آدرنرژیک و شیمی‌درمانی می‌توانند خطر ابتلا به بیماری رینود را افزایش دهند.

عوامل ژنتیکی نیز در بروز بیماری رینود نقش دارند. افرادی که دارای سابقه خانوادگی این بیماری هستند، بیشتر مستعد ابتلا به آن می‌باشند. تحقیقات نشان داده‌اند که برخی ژن‌ها ممکن است در کنترل انقباض و انبساط رگ‌های خونی دخیل باشند و تغییرات در این ژن‌ها می‌تواند منجر به اختلال در عملکرد عروقی شود.

بیماری‌های خاصی نیز می‌توانند به عنوان علل ثانویه بیماری رینود مطرح شوند. به عنوان مثال، بیماری اسکلرودرمی، لوپوس، و آرتریت روماتوئید از جمله بیماری‌های خودایمنی هستند که می‌توانند باعث بروز پدیده رینود شوند. در این موارد، بیماری رینود به عنوان نشانه‌ای از پیشرفت بیماری اصلی مطرح می‌شود و معمولاً با علائم و نشانه‌های دیگر این بیماری‌ها همراه است.

عوامل محیطی نیز نقش مهمی در بروز بیماری رینود دارند. زندگی در مناطق سردسیر، استفاده مکرر از دست‌ها در معرض سرما، یا حتی فعالیت‌های فیزیکی شدید که باعث افزایش جریان خون و سپس کاهش ناگهانی آن می‌شود، می‌تواند منجر به بروز علائم بیماری رینود شود. همچنین، مصرف نیکوتین و دیگر مواد مخدر می‌تواند باعث انقباض رگ‌های خونی شده و علائم بیماری را تشدید کند.

در نهایت، تغییرات هورمونی نیز می‌توانند در بروز بیماری رینود نقش داشته باشند. به عنوان مثال، افزایش سطح استروژن در زنان ممکن است باعث افزایش حساسیت رگ‌های خونی به عوامل تحریک‌کننده شود. این مسأله می‌تواند توضیحی برای شیوع بالاتر بیماری رینود در زنان باشد.

علائم بیماری رینود

بیماری رینود عمدتاً با تغییر رنگ پوست دست‌ها و پاها همراه است که معمولاً به ترتیب به سفید شدن، آبی شدن و سپس قرمز شدن پوست ختم می‌شود. این تغییر رنگ‌ها نشان‌دهنده کاهش موقت جریان خون به این نواحی هستند. در بسیاری از موارد، این تغییر رنگ‌ها به همراه احساس سرما، بی‌حسی، سوزش یا تیر کشیدن در دست‌ها و پاها رخ می‌دهد.

یکی از علائم اصلی بیماری رینود، حمله‌های ناگهانی و کوتاه‌مدت سرد شدن دست‌ها و پاها است. این حملات معمولاً در پاسخ به سرما یا استرس رخ می‌دهند و می‌توانند چند دقیقه تا چند ساعت طول بکشند. در طی این حملات، افراد ممکن است احساس سنگینی یا خستگی در دست‌ها و پاهای خود کنند و در موارد شدیدتر، درد شدیدی را تجربه کنند.

تغییرات رنگ پوست در طول حملات یکی دیگر از علائم قابل توجه بیماری رینود است. ابتدا، پوست دست‌ها و پاها ممکن است سفید شود که نشان‌دهنده کاهش جریان خون است. سپس پوست آبی می‌شود که به دلیل کاهش اکسیژن در خون است و در نهایت، با بازگشت جریان خون، پوست قرمز میشود. این تغییر رنگ‌ها می‌توانند همراه با احساس سوزش و خارش در نواحی تحت تأثیر باشند.

علاوه بر تغییر رنگ پوست و احساس سرما، بیماران مبتلا به بیماری رینود ممکن است مشکلاتی در حرکت دست‌ها و پاها داشته باشند. ضعف عضلانی، کاهش هماهنگی حرکتی و حتی ترک خوردن پوست از جراحت‌های کوچک نیز از علائم این بیماری هستند.

در مواردی که بیماری رینود به صورت ثانویه به بیماری‌های دیگر مانند اسکلرودرمی بروز می‌کند، علائم می‌توانند شدیدتر باشند و شامل التهاب مفاصل، خستگی مزمن و دیگر نشانه‌های سیستمیک شوند.

در برخی افراد، حملات بیماری رینود ممکن است به مرور زمان تکرار و شدت بیشتری پیدا کنند. این می‌تواند منجر به آسیب دائمی به بافت‌های دست‌ها و پاها شود، به ویژه اگر جریان خون برای مدت طولانی کاهش یابد. در موارد نادر، زخم‌های پوست و عفونت‌های ناشی از کاهش جریان خون می‌توانند ایجاد شوند که نیاز به درمان پزشکی فوری دارند.

همچنین، علائم بیماری رینود ممکن است در نواحی دیگر بدن نیز ظاهر شوند، هرچند که دست‌ها و پاها بیشترین تاثیر را دارند. ناخن‌ها ممکن است آسیب ببینند و در موارد شدیدتر، حتی موهای نواحی تحت تاثیر ممکن است دچار ریزش شوند.

بیماری رینود می‌تواند تأثیرات روانی نیز داشته باشد. بیماران ممکن است به دلیل تجربه مکرر حملات و تغییرات رنگ پوست دچار اضطراب و استرس شوند، که می‌تواند وضعیت عمومی سلامت روان آن‌ها را تحت تأثیر قرار دهد. به همین دلیل، مدیریت استرس و حمایت روانی نیز بخش مهمی از درمان این بیماری محسوب می‌شود.

تشخیص بیماری رینود

تشخیص بیماری رینود معمولاً با بررسی تاریخچه پزشکی بیمار و انجام معاینه فیزیکی آغاز می‌شود. پزشک با پرسیدن در مورد علائم، مدت زمان آن‌ها، و عواملی که باعث تحریک حملات می‌شوند، به تشخیص اولیه می‌رسد. همچنین، بررسی وجود بیماری‌های زیر بنایی مانند بیماری‌های خودایمنی می‌تواند به تشخیص نوع بیماری رینود (اولیه یا ثانویه) کمک کند.

از جمله روش‌های تشخیصی مورد استفاده، آزمایش‌های خونی برای بررسی علائم بیماری‌های خودایمنی مانند لوپوس یا اسکلرودرمی هستند. همچنین، آزمون‌های تصویربرداری مانند اولتراسوند جریان خون می‌تواند به ارزیابی وضعیت عروقی کمک کند.

در برخی موارد، تست‌های عروقی مانند تست‌های فشار خون بین انگشتان دست می‌تواند اطلاعات بیشتری در مورد جریان خون ارائه دهد.

درمان بیماری رینود

درمان بیماری رینود به دو دسته کلی تقسیم می‌شود: درمان‌های غیر دارویی و دارویی. هدف اصلی درمان کنترل علائم، جلوگیری از حملات و کاهش خطر عوارض جدی است.

درمان‌های غیر دارویی

اولین و مهم‌ترین گام در مدیریت بیماری رینود، تغییرات در سبک زندگی است. این شامل جلوگیری از قرار گرفتن در معرض سرما، استفاده از لباس‌های گرم و پوشش مناسب دست‌ها و پاها می‌باشد.

استفاده از دستکش‌های عایق و کفش‌های گرم می‌تواند به حفظ حرارت بدن کمک کند و از حملات جلوگیری نماید. همچنین، ترک سیگار و اجتناب از مصرف نیکوتین می‌تواند به بهبود جریان خون کمک کند، زیرا نیکوتین باعث انقباض عروق خونی می‌شود.

مدیریت استرس نیز بخش مهمی از درمان بیماری رینود است. تکنیک‌های آرام‌سازی مانند یوگا، مدیتیشن و تمرینات تنفسی می‌توانند به کاهش میزان حملات کمک کنند. همچنین، مشاوره روانشناسی برای افرادی که به دلیل بیماری رینود دچار اضطراب و استرس شده‌اند، توصیه می‌شود.

درمان‌های دارویی

در مواردی که تغییرات سبک زندگی کافی نباشند، پزشکان ممکن است داروهای مختلفی را تجویز کنند. مهمترین این داروها عبارتند از

• داروهایی که به مهار کننده های مسیر کلسیم Calcium channel blockers معروفند. این داروها بصورت خوراکی یا موضعی مصرف شده و عضلات جدار عروق را شل میکنند
• داروهای ضد افسردگی Antidepressants از دسته بنزودیازپین ها هم میتوانند بر روی قطر عروق شریان ها تاثیرگذار باشند
• داروهای ضد انعقادی یا رقیق کننده خون
• مهار کننده های فسفودی استرازPhosphodiesterase inhibitors داروهایی مانند ویاگرا یا سیالیس هستند که میتوانند موجب افزایش قطر عروق خونی شوند
• روش دیگر تزریق بوتاکس Botox است که معمولا از آن برای رفع چین و چروک های صورت استفاده میشود. این دارو با شل کردن عضلات صورت است که میتواند چین های آن را کاهش دهد پس همین کار را هم میتواند در مورد عضلات عروق دست هم انجام دهد. تزریق این دارو در دست به توسط پزشک متخصص ممکن است بتواند تا چند ماه مشکلات انگشتان دست بیمار را مرتفع کند.

برای بیماران با بیماری رینود ثانویه، درمان بیماری اصلی نیز اهمیت دارد. مدیریت مؤثر بیماری‌های خودایمنی مانند اسکلرودرمی یا لوپوس می‌تواند به کاهش شدت و فراوانی حملات رینود کمک کند.

درمان‌های جراحی

در صورتی که اقدامات ذکر شده برای درمان بیماری رینود موثر واقع نشوند پزشک اقدام به جراحی میکنند. مهم ترین اقدامات جراحی در درمان پدیده رینود عبارتند از

سمپاتکتومی Sympathectomy : نوعی جراحی میکروسکوپی یا میکروسرجری است که اعصاب سمپاتیکی را که به عروق رفته و عضلات جدار آن ها را تحریک میکنند به توسط جراح قطع میشود. قطع این اعصاب را میتوان در کف دست و یا در انگشت انجام داد. با قطع این اعصاب عروق گشادتر میشوند

ترمیم آنوریسم Aneurysm repair : آنوریسم در واقع ضعیف شدن و بدنبال آن گشاد شدن موضعی جدار عروق است. این گشادی موضعی میتواند محلی برای تشکیل لخته شده و سپس این لخته میتواند رگ را مسدود کرده و علائم رینود را ایجاد کند. با قرار دادن استنت Stent در درون آنوریسم و یا برداشت آن پیوند یک رگ سالم به جای آن میتوان مشکل را حل کرد

بای پس عروقی Vascular bypass : در این نوع جراحی شریان دیگری به کنار شریان اصلی که مشکل دارد پیوند زده میشود تا بتواند خون را از یک مسیر فرعی به اندام برساند.

درمان‌های تکمیلی

برخی بیماران از درمان‌های تکمیلی مانند طب سوزنی، ماساژ درمانی و مکمل‌های غذایی نیز بهره‌مند می‌شوند. اگرچه شواهد علمی قطعی در مورد اثربخشی این روش‌ها محدود است، اما برخی افراد گزارش کرده‌اند که این درمان‌ها به کاهش علائم و بهبود کیفیت زندگی آن‌ها کمک کرده‌اند.

پیشگیری از بیماری رینود

پیشگیری از حملات بیماری رینود عمدتاً بر جلوگیری از عواملی که موجب تحریک حملات می‌شوند، متمرکز است. یکی از مهم‌ترین اقدامات، حفظ گرمای بدن، به ویژه دست‌ها و پاها است.

استفاده از لباس‌های گرم، دستکش‌های عایق و کفش‌های مناسب در برابر سرما می‌تواند به کاهش خطر حملات کمک کند. همچنین، اجتناب از قرار گرفتن در معرض هوای سرد و افزایش تدریجی دمای محیط در مواقع سردسیر از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

مدیریت استرس نیز نقش کلیدی در پیشگیری از حملات بیماری رینود دارد. استفاده از تکنیک‌های آرام‌سازی مانند یوگا، مدیتیشن و تمرینات تنفسی می‌تواند به کاهش میزان استرس و اضطراب کمک کند. علاوه بر این، ایجاد تعادل بین کار و استراحت و استفاده از روش‌های مدیریت زمان می‌تواند به کاهش فشار روانی منجر شود.

ترک سیگار و کاهش مصرف کافئین نیز از اقدامات مهم در پیشگیری از حملات رینود است. نیکوتین و کافئین می‌توانند باعث انقباض عروق خونی شوند و خطر حملات را افزایش دهند. بنابراین، اجتناب از مصرف این مواد می‌تواند به بهبود جریان خون و کاهش علائم کمک کند.

در مواردی که بیماران نیاز به فعالیت‌های فیزیکی دارند، انجام تمرینات منظم ورزشی می‌تواند به بهبود گردش خون و تقویت عروق خونی کمک کند. ورزش‌های هوازی مانند پیاده‌روی، دویدن و شنا می‌توانند به افزایش انعطاف‌پذیری عروق و کاهش خطر حملات کمک کنند.

در نهایت، پیگیری منظم با پزشک و انجام آزمایش‌های دوره‌ای برای بررسی وضعیت عروقی و تشخیص زودهنگام هرگونه تغییرات می‌تواند به پیشگیری از عوارض جدی بیماری رینود کمک کند. آگاهی از علائم و نشانه‌های جدید و مراجعه به پزشک در صورت بروز تغییرات غیرمعمول نیز از اقدامات مهم در مدیریت این بیماری است.