شکستگی ترقوه یا کلاویکول Clavicle یکی از شایعترین آسیبهای اسکلتی است که بخصوص در کودکان، نوجوانان و ورزشکاران رخ میدهد. این استخوان که نقش مهمی در اتصال شانه به قفسه سینه دارد و به علت موقعیت سطحی خود در معرض آسیبهای مستقیم و غیرمستقیم قرار دارد.
شکستگی استخوان ترقوه معمولاً در اثر ضربات شدید مستقیم به آن، بر اثر سقوط یا تصادفات رخ میدهد و میتواند منجر به درد شدید، محدودیت حرکتی و گاهی عوارض جدی شود. اگرچه بسیاری از این شکستگیها با روشهای غیرجراحی قابل درمان هستند اما گاهی ممکن است نیاز به عمل جراحی وجود باشد.
آناتومی استخوان ترقوه ( کلاویکل)
استخوان ترقوه قسمتی از شانه است . این استخوان مانند استخوان کتف کمک میکند تا اندام فوقانی به تنه اتصال پیدا کند. استخوان ترقوه تنها ارتباط استخوانی اندام فوقانی با تنه است.
ترقوه یک استخوان بلند است که در طول خود دو قوس دارد و به شکل حرف S البته با انحنای کمتر است. این استخوان از طرف داخل در مجاورت استخوان جناغ قرار گرفته و مفصل استرنوکلاویکولر Sternoclavicular را درست میکند و در طرف خارج در کنار زائده آکرومیون از استخوان کتف مفصل آکرومیوکلاویکولر Acromioclavicular را بوجود میاورد.
از زیر این استخوان عروق و اعصاب مهمی عبور میکنند ولی خوشبختانه این عروق و اعصاب در حین شکستگی ترقوه بندرت آسیب میبینند. شکستگی استخوان ترقوه معمولا در قسمت وسطی آن اتفاق میفتد.
علل شکستگی ترقوه
ترقوه که بین جناغ سینه و کتف قرار دارد نقش مهمی در حرکت و ثبات شانه ایفا میکند. مهمترین علل شکستگی این استخوان عبارتند از
ضربه مستقیم
یکی از مهمترین علل شکستگی ترقوه وارد شدن ضربه مستقیم به آن است. ضربه میتواند در اثر تصادف رانندگی، سقوط از ارتفاع یا برخورد مستقیم در ورزشهایی مانند فوتبال یا بسکتبال ایجاد شود. نیروی ضربه مستقیم میتواند بشدت به استخوان فشار وارد کرده و باعث شکستگی آن شود.
استخوان ترقوه تا سن بیست سالگی کاملا سفت و محکم نمیشود و تا این سن بر اثر ضربات مستقیم خیلی راحتتر دچار شکستکی میشود. این ضربات مستقیم میتوانند بطور مثال بدنبال اصابت چوبدستی به استخوان ایجاد شوند.

سقوط روی شانه
سقوط روی شانه یکی دیگر از عوامل شایع شکستگی استخوان ترقوه است. در بسیاری از موارد افراد هنگام زمین خوردن برای جلوگیری از آسیب به سر یا بدن، دست خود را جلو میآورند یا روی شانه میافتند. این نیرو به طور غیرمستقیم به ترقوه منتقل شده و میتواند باعث شکستن آن شود.
آسیبهای ورزشی
ورزشهای تماسی و پرخطر مانند اسکی، دوچرخهسواری و موتورسواری، احتمال شکستگی ترقوه را افزایش میدهند. در این فعالیتها، افتادن، برخورد با بازیکنان دیگر یا زمین خوردن میتواند نیروی شدیدی به شانه و ترقوه وارد کرده و موجب شکستگی آن شود.
تصادفات رانندگی
تصادف رانندگی یکی از علل اصلی شکستگی ترقوه است. در این حوادث نیروی شدیدی از طریق کمربند ایمنی یا از طریق برخورد با فرمان یا ضربه به داشبورد میتواند به ترقوه منتقل شود. این نوع شکستگیها معمولاً با آسیبهای دیگر نیز همراه هستند.
پوکی استخوان
در افراد مسن یا کسانی که دچار پوکی استخوان هستند احتمال شکستگی ترقوه بیشتر است. در این افراد حتی یک ضربه یا فشار خفیف هم میتواند منجر به شکستگی شود. کاهش تراکم استخوانها در اثر پوکی استخوان باعث میشود استخوانها شکنندهتر باشند و مقاومت کمتری در برابر ضربات خارجی داشته باشند.
آسیبهای هنگام تولد
بعضی از نوزادان در حین زایمان مشکل، دچار شکستگی ترقوه میشوند. در حین عبور نوزاد از کانال زایمانی فشارهای زیادی که به شانه وی وارد میشود ممکن است آنقدر زیاد باشد که موجب شکسته شدن استخوان ترقوه شود.
خصوصیات شکستگی استخوان ترقوه
هر جایی از استخوان ترقوه ممکن است دچار شکستگی شود ولی شایعترین محل شکستگی، محل اتصال یک سوم وسطی و یک سوم خارجی استخوان است.
بدنبال شکستگی ترقوه معمولا استخوان، به دو قطعه داخلی یا مدیال ( آنکه به جناغ نزدیک است) و خارجی یا لترال ( آنکه به شانه نزدیک است) تبدیل میشود.
معمولا قطعه خارجی بر اثر وزن اندام فوقانی به سمت پایین و بر اثر انقباض عضلات اطراف شانه به سمت داخل جابجا میشود.
شکستگی در انتهاهای داخلی و خارجی استخوان ترقوه کمتر دیده میشود و علائم آنها شبیه به دررفتگی مفاصل نزدیک آنها یعنی مفاصل آکرومیوکلاویکولر Acromioclavicular joint و استرنوکلاویکولر Sternoclavicular joint است.
علائم شکستگی ترقوه
شکستگی ترقوه معمولاً با درد و محدودیت در حرکت شانه همراه است. در زیر مهمترین علائم آن را مرور میکنیم.
درد شدید
اولین و شایعترین علامت شکستگی استخوان ترقوه درد شدید در ناحیه شکستگی است. این درد بلافاصله بعد از آسیب ایجاد میشود و با حرکت شانه یا لمس ترقوه افزایش مییابد. درد ممکن است به اندازه ای شدید باشد که فرد نتواند بازو یا شانه را حرکت دهد.
تورم و کبودی
بعد از شکستگی معمولاً تورم در پوست روی ترقوه ایجاد میشود. این تورم به علت التهاب و تجمع مایعات در اطراف محل شکستگی است. کبودی به علت خونریزی است که بدنبال شکستگی ایجاد شده است و حون در پوست روی استخوان پخش میشود. شدت تورم و کبودی بسته به شدت شکستگی متفاوت است.
تغییر شکل ظاهری
در موارد شدید شکستگی ترقوه شکل ظاهری استخوان تغییر میکند. این تغییر شکل معمولا به صورت ظاهر شدن برجستگی بر روی استخوان است. گاهی اوقات استخوان شکسته شده ممکن است زیر پوست حرکت کرده و کاملا بتوان لبه تیز شکستگی را زیر پوست لمس کرد. همچنین ممکن است شانه بیمار به پایین و جلو بدن جابجا شود.

محدودیت حرکت
شکستگی ترقوه معمولاً باعث محدودیت در حرکت شانه و بازو میشود. فرد ممکن است نتواند بازوی خود را بالا ببرد یا حتی حرکتهای سادهای مانند گرفتن اشیا را انجام دهد. این محدودیت به دلیل درد و به اتصال ایجاد شدن مشکل بیومکانیک در پایداری شانه است.
حساسیت به لمس
در محل شکستگی حساسیت زیادی در هنگام لمس محل شکسته شده وجود دارد و لمس محل شکستگی دردناک میشود.
صداهای غیرطبیعی
بعد از شکستگی معمولا موقع حرکت دادن شانه و بازو صداهای غیر طبیعی در شانه و ترقوه حس میشود و شنیده میشود. این صداها به علت حرکت قطعات شکسته شده استخوان و برخورد آنها به یکدیگر است.
ضعف یا بیحسی
اگر عصبها در نزدیکی ترقوه آسیب ببینند، فرد ممکن است احساس ضعف یا بیحسی در بازو و دست داشته باشد. در این حالت باید سریع به پزشک مراجعه کرد.
تشخیص شکستگی ترقوه
یک برجستگی در جلو ترقوه بعد از وارد شدن ضربه به شانه و ترقوه اولین تشخیصی را که به ذهن میرساند شکستگی ترقوه است. فشار مستقیم روی این برجستگی دردناک بوده و ممکن است با صدای به هم خوردن استخوان ها همراه باشد.
ممکن است نوک تیز استخوان در زیر پوست قابل لمس باشد. پزشک به دقت عروق و اعصابی را که از زیر ترقوه عبور میکنند معاینه میکند تا از درستی کارکرد آنها مطمئن شود. تشخیص نهایی با یک رادیوگرافی ساده است که محل شکستگی و شدت جابجایی را هم مشخص میکند.

درمان شکستگی ترقوه
درمان اکثر این شکستگی ها بصورت غیر جراحی است. جااندازی دقیق شکستگی ترقوه بصورت بسته معمولا امکانپذیر نیست و در اکثر موارد نیازی هم به جااندازی بسته وجود ندارد. پزشک معالج اجازه میدهد قطعات شکسته شده در همان وضعیت جابجا شده جوش بخورند.
ساده ترین درمان بسته این شکستگی، آویزان کردن اندام فوقانی به گردن است. نوعی از این درمان که همراه با آویزان کردن ساعد به گردن، بازو هم به تنه بسته میشود را بانداژ ولپو میگویند.
هدف از آویزان کردن دست به گردن، ممانعت از پایین آمدن قطعه خارجی به پایین (بر اثر وزن اندام فوقانی) و کاهش درد است و در این روش درمانی هیچ کوششی برای جااندازی شکستگی به عمل نمیاید.

شکستگی ترقوه با وجود جابجایی معمولا جوش خورده و جابجایی مختصر قطعات در محل شکستگی معمولا تاثیری در عملکرد آینده اندام فوقانی نخواهد داشت.
بیمار اگر بچه باشد بمدت ۲-۱ هفته و اگر بزرگسال باشد بمدت ۳-۲ هفته در همین حالت میماند تا شکستگی فرصت جوش خوردن را داشته باشد.
روش دیگر درمان غیر جراحی شکستگی ترقوه ، بانداژ خاصی به شکل عدد هشت انگلیسی figure of eight است که به توسط پزشک ارتوپد در اطراف هر دو شانه و ترقوه بسته میشود.
هدف از این نوع بستن شانه جااندازی شکستگی و یا حفظ قطعات در حالت جاافتاده با به عقب بردن شانه ها است ولی در عمل معمولا این طریقه بانداژ نمیتواند این هدف را عملی کند به همین خاطر امروزه کمتر از این روش استفاده میشود.

بانداژ به شکل حرف ۸ اگر سفت بسته شود میتواند با فشار بر روی ورید های شانه موجب ورم اندام فوقانی شود و یا ممکن است با فشار بر روی اعصاب شانه موجب فلج اعصابی شود که از ناحیه شانه عبور میکنند.
در هر صورت اگر از این روش درمانی استفاده میشود بیمار باید بعد از چند روز مجددا به پزشک معالج مراجعه کند تا پزشک از سفت نبودن بانداژ و عدم فشار بانداژ بر روی عروق و اعصاب مطمئن شود.
استفاده از دارو در چند روز اول بعد از شکستگی در کاهش درد موثر است. در مدت درمان که اندام فوقانی بیمار بسته شده است باید مرتبا مفاصل دست، مچ دست و آرنج را حرکت داد تا از محدود شدن حرکات و خشکی مفصلی پیشگیری شود.
نرمش های لازم برای افزایش دامنه حرکتی شانه و برای تقویت عضلات شانه باید بلافاصله بعد از کاهش درد بیمار شروع شوند. بعد از اینکه قدرت شانه به حد قبل از شکستگی رسید بیمار میتواند به ورزش مورد علاقه خود بازگردد.
شکستگی ترقوه معمولا بدون مشکل خاصی جوش میخورد ولی نامنظمی در محل شکستگی معمولا از روی پوست دیده میشود و در لمس به دست میخورد.
این برجستگی و نامنظمی به مرور زمان کوچکتر میشود. در بچه ها بعد از مدتی کاملاً ناپدید شده ولی در بزرگسالان ممکن است مقداری از آن برجستگی باقی بماند.
اگر بیمار از این برجستگی ناراحت بود بعدا میتواند با عمل جراحی استخوان زیادی را صاف کند. بعد از پایان درمان معمولا بعد از مدتی کارکرد شانه به حد طبیعی خود برمیگردد.
در چه مواردی نیاز به عمل جراحی شکستگی ترقوه وجود دارد
در موارد معدودی شکستگی ترقوه نیاز به عمل جراحی دارد که مهمترین آنها عبارتند از
- در شکستگی های با جابجایی زیاد (معمولا جابجایی یا روی هم سوار شدن Over riding بیش از دو سانتیمتر ) و یا در شکستگی های همراه با شکستگی حفره گلنوئید در استخوان کتف
- در مواردی که همراه با شکستگی استخوان ترقوه، عروق و اعصاب مهمی در اطراف شکستگی آسیب دیده باشند این عروق و اعصاب باید ترمیم شوند و بعد از ترمیم آنها شکستگی به توسط پلاک فیکس شود
- در موارد جوش نخوردن شکستگی ترقوه بعد از درمان بسته
- شکستگی انتهای خارجی استخوان ترقوه نزدیک به مفصل آکرومیوکلاویکولر
در این روش، شکستگی جااندازی شده و به توسط میله داخل استخوانی و یا پلاک یا پلاتین ترقوه، فیکس و بیحرکت میشود.

عوارض شکستگی استخوان ترقوه
شکستگی ترقوه، اگرچه در بسیاری از موارد بدون عارضه جدی درمان میشود، اما در شرایط خاص ممکن است عوارضی ایجاد کند که بر روند بهبودی و کیفیت زندگی فرد تأثیر بگذارد. این عوارض میتوانند به دلایل مختلفی مانند شدت شکستگی، عدم درمان مناسب یا ویژگیهای فردی بیمار رخ دهند.
مهمترین این عوارض عبارتند از
عوارض پوستی: پاره شدن پوست روی استخوان میتواند موجب تبدیل شدن شکستگی بسته به یک شکستگی باز شود
آسیب به اعصاب و عروق خونی: ترقوه به دلیل نزدیکی به عروق خونی و اعصاب مهم، در معرض خطر آسیب به این ساختارها قرار دارد. شکستگیهای شدید ممکن است باعث آسیب به اعصاب بازویی یا شریانهای بزرگ شوند. این وضعیت میتواند منجر به بیحسی، ضعف یا کاهش خونرسانی به بازو شود و نیاز به درمان فوری دارد.
جوش نخوردن شکستگی: در یک درصد مواردی که درمان شکستگی استخوان ترقوه بصورت بسته انجام میشود جوش نخوردگی شکستگی دیده میشود. کلا این عارضه نادر بوده و بیشتر، عارضه درمان جراحی شکستگی است.
کج جوش خوردن شکستگی ترقوه: کج جوش خوردن استخوان ترقوه صورت برجسته ماندن محل شکستگی است. به این برجستگی Hump میگویند.
این برجستگی همانطور که گفته شد در کودکان معمولا بعد از مدتی از بین میرود ولی در بزرگسالان گرچه کوچکتر میشود، ممکن است مقداری برجستگی برای همیشه باقی بماند. بیمار میتواند بعدا با عمل جراحی برجستگی را بردارد.
عفونت: عفونت یکی از عوارض جراحی شکستگی ترقوه است. این عفونت ممکن است در محل زخم جراحی یا در عمق استخوان رخ دهد. استفاده از آنتیبیوتیکها و مراقبت مناسب از زخم میتواند از این عارضه جلوگیری کند.
تحریک یا جابهجایی پلاتین ترقوه: در افرادی که برای تثبیت استخوان از پیچ و پلاک استفاده شده است، ممکن است این تجهیزات باعث تحریک بافتهای اطراف شوند. در برخی موارد، نیاز به جراحی برای برداشتن پیچ و پلاک وجود دارد.
مدت زمان جوش خوردن استخوان ترقوه چقدر است
جواب به این سوال بستگی به این دارد که منظور از جوش خوردن چه باشد. اگر منظور این باشد که چه مدت طول میکشد تا دوسر استخوان های شکسته شده به هم بچسبند و دیگر حرکت نکنند این زمان البته به سن بیمار وابسته است ولی در یک فرد بالغ حدود سه چهار هفته است.
اگر منظور از مدت زمان جوش خوردن استخوان ترقوه این باشد که چقدر زمان لازم است که در رادیوگرافی دیده شود که استخوان های شکسته شده به هم متصل شده اند این زمان بیشتر میشود و در یک فرد بالغ احتمالا چیزی حدود سه تا شش ماه است.