استخوان کتف یا اسکاپولا Scapula یک استخوان مثلثی شکل در پشت قفسه سینه است. این استخوان بندرت دچار شکستگی میشود و شیوع شکستگی آن کمتر از یک درصد شکستگی های بدن است. یکی از علل این شیوع کم ممکن است توده عضلانی خوبی باشد که اطراف آنرا احاطه کرده است.
شکستگی کتف معمولا در آسیب های با شدت زیاد مثل تصادفات وسایل نقلیه و سقوط از ارتفاع دیده میشود و به همین خاطر این شکستگی در بسیاری اوقات با آسیب به دیگر قسمت های بدن مثل آسیب به جمجمه یا ستون مهره یا آسیب به ریه و شکستگی دنده ها همراه است.
این شکستگی معمولا بر اثر ضربه مستقیم به استخوان کتف ایجاد میشود.
چون استخوان کتف در ناحیه شانه است گاهی اوقات شکستگی کتف را شکستگی شانه هم میگویند. با این حال باید توجه داشت که شکستگی های دیگری هم ممکن است در ناحیه شانه ایجاد شود. بطور مثال شکستگی سر و گردن استخوان بازو عملا در ناحیه شانه است.
انواع شکستگی کتف
شکستگی کتف به دستههای مختلفی تقسیم میشود. هر نوع شکستگی کتف ویژگیها، دلایل و درمان خاص خود را دارد. انواع این شکستگی عبارتند از
شکستگی بدنه استخوان کتف
این نوع شکستگی شایعترین نوع شکستگی کتف است و حدود 50 تا 60 درصد از موارد را شامل میشود.
شکستگی در این ناحیه اگرچه ممکن است بصورت چند قطعه ای و خرد شده باشد ولی معمولا قطعات شکسته شده جابجایی زیادی ندارند. علت این جابجایی کم در حجم زیاد عضلاتی است که بخوبی اطراف تنه استخوان کتف را گرفته و به استخوان چسبیده اند.
این عضلات در حین شکستگی استخوان، قطعات شکسته شده را در کنار هم نگه داشته و اجازه جابجایی زیاد را به آنها نمیدهند.
شکستگی جسم کتف زمانی رخ میدهد که ضربه مستقیمی به بخش مرکزی استخوان وارد شود، مثلاً در تصادفات رانندگی یا سقوط از ارتفاع. به دلیل موقعیت جسم کتف در پشت قفسه سینه، این نوع شکستگی اغلب با آسیبهای دیگر مانند شکستگی دنده یا آسیب به ریهها همراه است.
شکستگی گردن کتف
این شکستگی در قسمت باریکتر و انتهایی کتف رخ میدهد که به استخوان بازو متصل است. شکستگی گردن کتف معمولاً در اثر فشار غیرمستقیم، مانند افتادن روی دست کشیده یا افتادن روی شانه ایجاد میشود و در برخی موارد با دررفتگی شانه همراه است. این نوع شکستگی ممکن است باعث محدودیت جدی در حرکت مفصل شانه شود.
شکستگی گلنوئید (حفره مفصلی)
گلنوئید بخشی از کتف است که با سر استخوان بازو مفصل شانه را تشکیل میدهد. شکستگی در این بخش معمولا در اثر نیروهای شدید وارد شده به آن، مثل برخوردهای حین ورزش یا تصادفات رخ میدهد. شکستگی گلنوئید میتواند موجب بی ثباتی مفصل شانه شود و اگر به درستی درمان نشود موجب آرتروز مفصل میشود.
شکستگی خار کتف
خار کتف یک برجستگی استخوانی در پشت کتف است که محل اتصال عضلات مهم شانه و کتف است. شکستگی در این قسمت شیوع کمتری دارد و معمولاً در اثر ضربات مستقیم به پشت ایجاد میشود. این نوع شکستگی ممکن است باعث ضعف در حرکت بازو شود.
شکستگی زائده غرابی (کوراکوئید)
زائده غرابی یک برجستگی کوچک در جلوی کتف است که نقش مهمی در اتصال عضلات و رباطها دارد. شکستگی در این قسمت نادر است و با سایر آسیبهای شانه مانند دررفتگی همراه است. این نوع شکستگی معمولا در ورزشکاران و افرادی که فعالیتهای بدنی شدید انجام میدهند دیده میشود.
شکستگی زائده آکرومیون
این نوع شکستگی نادر است و در زائدهای در بالای کتف که با استخوان ترقوه مفصل تشکیل میدهد ایجاد میشود. این شکستگی در غالب اوقات به علت ضربات مستقیم یا سقوط ایجاد میشود و میتواند بر روی حرکت و پایداری شانه تاثیر نامطلوب بگذارد.
علل بروز شکستگی کتف
شکستگی کتف معمولاً به دلیل وارد شدن نیروی شدید و مستقیم به شانه یا ناحیه پشت ایجاد میشود. این شکستگی نادر است، چون استخوان کتف به خوبی توسط عضلات، رباطها و قفسه سینه محافظت میشود. با این حال وقتی که نیرویی بسیار قوی به استخوان وارد شود احتمال شکستگی وجود دارد. علل اصلی شکستگی کتف عبارتند از
تصادفات رانندگی
تصادفات یکی از شایعترین علل شکستگی کتف است. در این موارد برخورد مستقیم با داشبورد، فرمان یا کمربند ایمنی میتواند نیروی شدیدی به شانه وارد کند و باعث شکستگی شود. این نوع شکستگی اغلب با سایر آسیبهای جدی مانند شکستگی دنده یا آسیبهای قفسه سینه همراه است.
سقوط از ارتفاع
سقوط از بلندی، مانند نردبان یا ساختمان ها یکی دیگر از علل مهم شکستگی کتف است. در موقع سقوط اگر فرد روی شانه یا پشت خود فرود بیاید احتمال شکستگی بیشتر میشود.
ضربات مستقیم
وارد شدن ضربه مستقیم به شانه یا پشت، بخصوص در حوادث حین کار، درگیری ها یا ورزشهایی که با برخورد همراه هستند میتواند موجب شکستگی کتف شود. این نوع ضربات معمولاً به بدنه یا زوائد استخوان کتف آسیب میرسانند.
ورزشهای پرخطر
در ورزشهایی که شامل برخورد شدید یا سقوط هستند، مانند فوتبال، دوچرخهسواری، اسبسواری یا اسکی، خطر شکستگی بیشتر میشود. ورزشکارانی که در این رشتهها فعالیت میکنند بیشتر در معرض شکستگی کتف هستند.
پوکی استخوان
در افراد مسن یا بیمارانی که پوکی استخوان دارند حتی ضربات خفیف یا سقوط ساده ممکن است موجب شکستگی کتف شود. کاهش تراکم استخوانی در این افراد، استخوانها را ضعیفتر کرده و آنها را مستعد شکستگی میکند.
علائم شکستگی کتف
شکستگی کتف با توجه به نوع و شدت آسیب علائم متنوعی دارد. مهمترین این علائم عبارتند از
درد شدید و ناگهانی
یکی از مهمترین علائم شکستگی کتف درد شدید و ناگهانی در ناحیه شانه، پشت یا قفسه سینه است. این درد معمولاً بلافاصله بعد از بروز شکستگی احساس میشود و با حرکت شانه یا بازو بیشتر میشود. در مواردی که شکستگی با آسیبهای دیگر مانند شکستگی دنده همراه باشد درد میتواند به قفسه سینه نیز انتشار یابد.
تورم و کبودی
تورم در ناحیه آسیبدیده یکی دیگر از علائم شایع است. این تورم به علت خونریزی داخلی یا التهاب ناشی از شکستگی ایجاد میشود. کبودی روی پویت پشت کتف معمولا چند روز بعد از شکستگی بیشتر میشود و بعد از آن بتدریج محو میشود.
محدودیت حرکتی
شکستگی کتف اغلب باعث محدودیت در حرکت مفصل شانه میشود. بیمار ممکن است نتواند بازوی خود را بالا بیاورد یا حرکت چرخشی را به راحتی انجام دهد. این محدودیت به دلیل درد و به علت آسیب مکانیکی به استخوان یا آسیب به عضلات اطراف کتف ایجاد میشود.
صدای غیرطبیعی
بعضی از بیماران موقع حرکت دادن شانه صدای سایش استخوانها را احساس میکنند. این صدا در اثر برخورد قطعات شکسته شده استخوان به هم ایجاد میشود.
تغییر شکل ظاهری شانه
در شکستگیهای شدید تغییر شکل ظاهری شانه ممکن است دیده شود. استخوان کتف ممکن است جابهجا شود و شانه شکل طبیعی خود را از دست بدهد. این تغییر شکل، بیشتر در مواردی دیده میشود که شکستگی با دررفتگی همراه باشد.
احساس ضعف یا بیحسی
آسیب به اعصاب اطراف کتف میتواند باعث احساس ضعف، بیحسی یا سوزنسوزن شدن در بازو و دست شود. این علامت معمولاً به علت فشار استخوانهای شکسته به اعصاب اطراف استخوان ایجاد میشود.
درد در هنگام تنفس عمیق
اگر شکستگی کتف با آسیب به دندهها یا قفسه سینه همراه باشد بیمار ممکن است هنگام تنفس عمیق یا سرفه درد شدیدی احساس کند.
ناتوانی در نگهداشتن بازو
در شکستگیهای شدید کتف یا وقتی شکستگی همراه با آسیب به رباطها و عضلات است بیمار ممکن است نتواند بازوی خود را به صورت طبیعی نگه دارد.
تشخیص شکستگی کتف
تشخیص شکستگی کتف اغلب با معاینه پزشک و استفاده از روشهای تصویربرداری انجام میشود. روشهای اصلی تشخیص عبارتند از
معاینه: پزشک با بررسی ناحیه شانه و ارزیابی درد، تورم و محدودیت حرکتی به شکستگی مشکوک میشود.
رادیوگرافی ساده: تصویربرداری با رادیوگرافی ساده میتواند به وضوح محل و نوع شکستگی را نشان دهد.
سی تی اسکن: در موارد پیچیده یا شکستگیهای همراه با دررفتگی، سی تی اسکن برای بررسی دقیقتر مورد استفاده قرار میگیرد.
ام آر آی: اگر پزشک به آسیب به بافتهای نرم یا عضلات اطراف کتف مشکوک شود از ام آر آی کمک میگیرد.
درمان شکستگی کتف
درمان اکثر موارد شکستگی کتف درمان غیر جراحی و بصورت آویزان کردن اندام فوقانی به گردن است. مدت بیحرکتی معمولاً سه هفته است و این زمانی است که استخوان کتف نیاز دارد تا جوش بخورد. در ۲۴ ساعت اول بعد از شکستگی میتوان با سرد کردن ناحیه پشت کتف، مانع از افزایش تورم و خونریزی شد.
بعضی از انواع شکستگی کتف مانند شکستگی های حفره گلنوئید و یا شکستگی گردن استخوان کتف یا شکستگی زائده آکرومیون، اگر همراه باجایجایی زیاد باشند ممکن است نیاز به عمل جراحی داشته باشند.
اگر زائده آکرومیون دچار شکستگی خرد شده با جابجایی زیاد شده باشد قطعات خرد شده را توسط عمل جراحی برمیدارند و عضله دلتوئید را به بقایای زائده آکرومیون میدوزند.
در صورتیکه قطعه شکسته شده بزرگ و با جابجایی زیاد باشد قطعه شکسته شده را با عمل جراحی جااندازی کرده و با پیچ فیکس میکنند.
حرکات شانه ممکن است بعد از این شکستگی کتف به سرعت محدود شود. بنابراین لازم است تا هر چه زودتر، معمولا در همان هفته اول بعد از شکستگی، حرکات شانه شروع شود. این حرکات و نرمش ها برای بدست آوردن دامنه حرکات شانه است.
نرمش های کششی و تقویتی شانه باید تا زمان بدست آوردن کامل حرکات شانه و تقویت عضلات آن انجام شوند. این زمان ممکن است حتی تا یک سال هم طول بکشد.
توانبخشی بعد از درمان
توانبخشی بخشی ضروری از روند درمان شکستگی کتف است و شامل مراحل زیر میشود
- نرمش های کششی: برای بدست آوردن دامنه حرکتی شانه لازم است
- نرمش های تقویتی: برای بدست آوردن دوباره قدرت عضلات شانه و بازو لازم است
- بازگشت به فعالیتهای روزمره: پس از بهبود کامل بیمار باید با کمک فیزیوتراپ به تدریج فعالیتهای روزمره و ورزشهای سبک را شروع کند
عوارض احتمالی و مراقبتهای ویژه
درمان شکستگی کتف باید به دقت مدیریت شود تا از بروز عوارضی مانند آرتروز مفصلی، خشکی مفصل شانه، ضعف عضلانی یا درد مزمن جلوگیری شود. پیگیریهای منظم توسط پزشک و انجام صحیح نرمش های شانه نقش مهمی در موفقیت درمان دارند.
پیشگیری از شکستگی کتف
پیشگیری از شکستگی کتف با رعایت نکات زیر امکانپذیر است
استفاده از تجهیزات ایمنی: در ورزشهای پرخطر یا در کارگاههای صنعتی، استفاده از تجهیزات محافظتی مانند کلاه ایمنی و گارد شانه ضروری است.
تقویت عضلات شانه: تمرینات منظم برای تقویت عضلات شانه و پایداری مفصل میتواند خطر آسیب را کم کند.
مدیریت پوکی استخوان: در افراد مسن، مصرف کلسیم، ویتامین D میتواند استخوانها را قویتر کرده و خطر شکستگی را کاهش دهد.
احتیاط در فعالیتهای روزمره: دوری از موقعیتهای پرخطر و مراقبت در برابر سقوط میتواند از شکستگی جلوگیری کند.