نوبت دهی

نقرس چیست و چگونه درمان میشود

نقرس بیماری است که بر اثر تجمع زیاد ماده ای به نام اسید اوریک Uric acid در بدن ایجاد شده و میتواند موجب بروز علائمی مثل درد و تورم در مفاصل شود. بروز نقرس میتواند ارتباط نزدیکی با مصرف زیاد غذاهای پر پروتئین بخصوص گوشت داشته باشد.

 835 1

نقرس چگونه ایجاد میشود

 همانطور که گفته شده علت اصلی نقرس تجمع اسید اوریک در بدن است. اسید اوریک در واقع پسماند متابولیسم و سوختن پروتئین در بدن است.

گاهی اوقات بر اثر تولید زیاد این ماده در بدن و یا ناتوانی کلیه در دفع آن این ماده بطرز غیر طبیعی در مایعات بدن جمع شده و بدنبال آن بلورهای این ماده در مفاصل بدن رسوب میکند.

رسوب بلورهای اسید اوریک در بدن موجب تحریک سلول های ایمنی شده و بدنبال آن موجب التهاب و درد مفصل میشود.

تشکیل کریستال های اسید اوریک در مفصل موجب میشوند تا سلول های ایمنی بدن آنها را مهاجم تلقی کرده و بخورند. بدنبال آن این سلول ها مواد شیمیایی خاصی بنام پروستاگلاندین و لوکوترین از خود ترشح میکنند که این مواد موجب ایجاد علائم التهاب در مفصل (درد و تورم) میشوند.

از علائم شایع این بیماری درد و تورم ناگهانی مفصل بخصوص مفصل متاتارسوفالانژیال شست پا است. بروز ناگهانی درد و تورم مفصل را حمله نقرسی مینامند.

ضربات مکرر به شست پا (مثلا بدنبال راه رفتن طولانی) موجب میشود کریستال های اسید اوریکی که قبلا در بافت های مفصل رسوب کرده ناگهان به داخل مفصل ریزش کرده و موجب پاسخ التهابی بدن به آن شوند.

هر عاملی که بتواند سطح اسید اوریک خون را به ناگهان بالا ببرد ( مانند بروز کم آبی در بدن، مصرف الکل و اسیدی شدن خون) هم میتواند موجب حملات نقرسی شود.

حملات درد و تورم مفصل شست پا در نقرس معمولا شبانه است. در طول روز به علت وضعیت ایستاده بدن، مایع میان بافتی زیادی در اندام تحتانی و بخصوص پایین ترین قسمت های آن یعنی پاها جمع میشود.

شب هنگام و وقتی بیمار دار کشیده و به حالت افقی درمیاید این مایع میان بافتی دوباره به جریان خون برمیگردد. در این بازگشت، مایعات زودتر از اسید اوریک به جریان خون برمیگردند و در نتیجه غلظت اسید اوریک در پا افزایش میابد.

این اسید اوریک در مفاصل پا رسوب میکند و چون در شب پا سردتر میشود این سرما به رسوب کریستال های اسید اوریک در مفصل پا کمک میکند. به همین علت بروز حملات درد و تورم مفصل در شب بیشتر است.

835 2
بلورهای اسید اوریک

 

رسوب اسید اوریک در مفاصل میتواند در نهایت موجب تخریب آنها شود. سنگ کلیه و اختلال در عملکرد کلیه از دیگر عوارض این بیماری است. نقرس در مردها ۹ برابر شایعتر بوده و معمولا در سنین میانسالی بروز میکند. این بیماری زمینه ارثی و خانوادگی دارد.

نکته جالب اینست که حدود ده درصد مردم اسید اوریک بالایی دارند ولی همه آنها علائم نقرس را نشان نمیدهند. در مقابل بعضی افراد با علائم بالینی نقرس اسید اوریک بالایی ندارند. در واقع در بسیاری اوقات در موقع بروز علائم بالینی نقرس که بصورت شروع ناگهانی درد و تورم مفصلی است اسید اوریک خون کاهش میابد.

نقرس چه علائمی دارد

از مهمترین علائم بیماری نقرس درد و تورم مفاصل است. شایعترین مفصلی که در نقرس درگیر میشود مفصل بزرگ شست پا (مفصل متاتارسوفالانژیال) یعنی محلی است که شست پا به کف پا متصل میشود. معمولا شروع علائم در این مفصل بصورت ناگهانی است که به آن لفظ حمله نقرسی یا پوداگرا Pogagra را اطلاق میکنند.

در حمله نقرسی این مفصل ناگهان متورم و دردناک شده و پوست روی آن قرمز و براق میشود. ممکن است پوست روی مفصل قدری پوسته ریزی کند و گاهی احساس خارش هم در مفصل بوجود میاید.

شروع بسیاری از این حملات شبانه است و بیمار را از خواب بیدار میکند. مفصل بشدت دردناک و حساس میشود بطوریکه که تماس پتو به پوست شست هم ممکن است دردناک باشد. گاهی اوقات بیمار در حین حمله نقرسی تب میکند.

مشاوره

835 3

این حملات نقرسی معمولا با یا بدون مصرف دارو بعد از گذشت چند ساعت تا چند روز فروکش میکند. علائم بیمار بندرت ممکن است چند هفته هم به درازا بکشد.

بعد از فروکش کردن علائم، بیمار بعدا دچار حملات دیگر میشود و این مشکل به تناوب در طول سالها تکرار میشود. همانطور که گفته شد علائم نقرس بیشتر در مفصل بزرگ شست پا دیده میشود گرچه ممکن است علائم آن در پاشنه پا، مچ پا، زانو، آرنج، مچ دست و انگشتان دست هم بوجود آید.

گاهی اوقات کریستال های اسید اوریک در کیسه های بافتی ظریفی که در اطراف مفاصل وجود دارند و به آنها بورس میگویند رسوب کرده و موجب التهاب و درد در آنها میشود. التهاب بورس را بورسیت میگویند.

یکی از مناطق شایع التهاب بورس در نقرس بورس پشت آرنج بنام بورس اوله کرانون است. در اثر التهاب این بورس در محل تورم و قرمزی ایجاد میشود.

گاهی اوقات بیماری نقرس خود را بصورت آرتریت و التهاب مزمن چند مفصل بدن نشان داده و از این نظر شبیه به بیماری روماتیسم مفصلی میشود.

835 5
توفوس نقرسی در انگشت دست

 

در موارد مزمن نقرس، رسوب اسید اوریک در بافت ها بصورت متمرکز درآمده و یک توده سفت را در بافت بوجود میاورد. به این وضعیت نقرس توفوسی میگویند.

این رسوب ها معمولا در سطح پشتی انگشتان دست، شست پا، پشت آرنج و لاله گوش دیده میشود. وجود این رسوبات نشان دهنده بالا بودن بسیار شدید اسید اوریک در بافت های بدن است.

از دیگر علائم نقرس رسوب اسید اوریک در کلیه و ایجاد سنگ های کلیوی است که در صورت مزمن شدن میتواند موجب نارسایی کلیه شود.
 

نقرس در چه کسانی بیشتر دیده میشود

بیماری نقرس در بعضی افراد شیوع بیشتری دارد. اینها عبارتند از:

  • در کسانی که غذاهای پر پروتئین و غذاهای دریایی زیاد مصرف میکنند
  • مصرف زیاد الکل
  • مصرف بعضی داروها مانند آسپرین، ویتامین ب، داروهای ادرار آور و داروهای شیمی درمانی
  • افراد چاق
  • بالا بودن فشار خون
  • وجود بعضی بیماری ها مانند لوسمی و لنفوم

 

در کسانی که ریسک بالای نقرس دارند بعضی شرایط میتواند موجب بروز حملات نقرسی شود. مهمترین آنها عبارتند از

  • کاهش آب بدن
  • ضربه به مفصل
  • تب
  • مصرف غذای زیاد
  • مصرف زیاد الکل
  • عمل جراحی

 

نقرس چگونه تشخیص داده میشود

تشخیص نقرس معمولا با مشاهده حملات نقرسی است. در این بیماری معمولا یک مفصل بدن درگیر میشود و درگیری همزمان چند مفصل مثل وضعیتی که در روماتیسم دیده میشود کمتر است.

835 4
خوردگی مفصل شست و رسوب اسید اوریک در تصویر چپ 

بررسی مقدار اسید اوریک در خون ممکن است بالا بودن آن را نشان دهد ولی اسید اوریک خون در این بیماران همیشه بالا نیست.

مهمترین تستی که برای تشخیص این بیماری بکار برده میشود بررسی مایع مفصلی است.

مایع مفصلی توسط پزشک و با سوزن از مفصل کشیده شده و به آزمایشگاه فرستاده میشود. در نقرس میزان اسید اوریک این مایع بالاتر از میزان طبیعی است.

گاهی اوقات از رادیوگرافی ساده برای کمک به تشخیص نقرس استفاده میشود. در رادیوگرافی ساده ممکن است تجمع توفوسی در اطراف مفاصل دیده شود و یا تخریب مفصل مشاهده گردد.

درمان نقرس چگونه است

درمان نقرس شامل دو مرحله است. در مرحله اول باید سعی کرد تا حمله نقرسی یعنی درد و تورم مفصل بیمار سریعا کاهش یابد و مرحله بعدی درمان پیشگیری از بروز حملات بعدی است. برای کاهش درد و التهاب مفصل از اقدامات زیر استفاده میشود

  • سرد کردن مفصل
  • بالا نگه داشتن مفصل
  • مصرف داروهای ضد التهابی مانند بروفن یا ایندومتاسین
  • مصرف داروهایی مانند کلشی سین در صورتیکه بیمار به دلایلی نتواند از داروهای ضد التهابی استفاده کند
  • مصرف کوتاه مدت کورتیکوستروئیدها در صورتیکه بیمار به علت مشکلات کلیوی نتواند از کلشی سین استفاده کند.
 
در درمان بلند مدت، هدف کاهش اسید اوریک بدن است تا بتوان از آن طریق احتمال بروز حملات بعدی را کاهش داد. اقدامات زیر در این راستا انجام میگیرند.
 

♦ تغییر رژیم غذایی بطوریکه بدن اسید اوریک کمتری تولید کند. مصرف کمتر گوشت قرمز ، جگر و کلیه و غذاهای دریایی و حبوبات که پروتئین زیادی دارند مهم است.

♦ مصرف داروهایی که موجب دفع بهتر اسید اوریک از طریق ادرار شود مانند پروبنسید یا داروهایی که موجب کاهش تولید آن در بدن میشوند مانند آلوپورینول.

نکته مهم در استفاده از این داروها اینست که باید بعد از اتمام حملات نقرسی مصرف شوند و گرنه ممکن است موجب تشدید حمله شوند.

♦ مصرف آب فراوان برای افزایش دفع آن از کلیه

♦ کاهش وزن

♦ ورزش

در صورت تخریب شدید مفصلی ممکن است نیاز به عمل جراحی تعویض مفصل وجود داشته باشد.