خیلی از بیماران قبل از اقدام به جراحی از خود میپرسند “ایا عمل تعویض مفصل زانو خطرناک است” آیا میتوانم جراحی تعویض مفصل را بدون مشکل پشت سر بگذارم.
عمل جراحی زانو در غالب موارد بدون بروز مشکل خاصی انجام شده و بیمار پس از آن میتواند زندگی فعالی داشته باشد. با این حال مانند هر عمل جراحی دیگر، اینجا هم ممکن است عوارض تعویض مفصل زانو برای بیمار مشکلاتی را ایجاد کند.
وقوع این عوارض سیر بهبودی بیمار را طولانی کرده و میتواند مشکلات جدیدی را برای بیمار بوجود بیاورد. تعدادی از این عوارض را در زیر بررسی میکنیم.
عفونت مفصل زانو
عفونت مفصل مصنوعی از یکی از عوارض بعد از عمل پروتز زانو است که احتمال بروز آن گرچه کمتر از دو درصد است ولی به علت اینکه در صورت وقوع بسیار خطرناک است اقدامات سخت گیرانه زیادی صورت میگیرد تا ایجاد نشود.
با این حال احتمال عفونت در کسانی که زخم های پوستی دارند، در کسانی که عفونت ادراری یا تنفسی دارند، در کسانی که مشکلات و عفونت های دهانی و دندانی دارند و در بیماران دیابتی و روماتیسمی بیشتر است. اگر سیستم دفاع ایمنی بدن فرد ضعیف باشد (مانند بیماری های مزمن کبدی یا کلیوی یا سرطان …) احتمال عفونت بعد از جراحی بیشتر است.
عفونت در بافت های اطراف مفصل مصنوعی میتواند به علت ورود میکروب در حین عمل جراحی به درون بدن ایجاد شود و یا مدتی بعد از جراحی میکروب ها میتوانند از یکی کانون عفونی دیگر در بدن و از طریق جریان خون به بافت های اطراف مفصل مصنوعی رسیده و موجب عفونت در آن شوند.
اگر عفونت زود تشخیص داده شود ممکن است با تجویز آنتی بیوتیک و خروج بافت های عفونی اطراف مفصل بتوان آن را درمان کرد. در غیر این صورت ریشه کن شدن عفونت مستلزم خارج کردن مفصل مصنوعی و جایگین کردن آن با یک مفصل مصنوعی دیگر است.
معمولا طی یک عمل جراحی، مفصل مصنوعی عفونی شده خارج شده و به مدت چند ماه به بیمار آنتی بیوتیک داده میشود و سپس طی عمل جراحی دوم مفصل مصنوعی جدید کار گذاشته خواهد شد.
لخته شدن خون در پا
شایعترین عارضه بعد از جراحی تعویض مفصل که بالقوه میتواند بسیار خطرناک باشد لخته شدن خون در رگ های اندام تحتانی است. احتمال این عارضه در هر عمل جراحی بزرگی که در اندام تحتانی انجام میشود وجود دارد.
لخته شدن خود در وریدهای عمقی ساق مهمترین علت ورم پا بعد از جراحی تعویض مفصل زانو است.
خطر این عارضه این است که در صورت وقوع، لخته خون میتواند به طرف ریه و قلب حرکت کرده و در کارکرد آنها اختلال ایجاد کند. برای پیشگیری از وقوع این لخته ها از داروهای خاصی استفاده میشود.
استفاده از بانداژ و پوشش های مخصوص متصل به پمپ هم از دیگر اقدامات مورد استفاده است. بیمار باید مرتبا مچ پاها را حرکت دهد. با این کار عضلات ساق مرتبا فعالیت کرده و گردش خون در ساق بیشتر میشود و احتمال لخته شدن خون در ساق ها کمتر میشود.
خشکی زانو بعد از عمل تعویض مفصل
انتظار میرود زانو بعد از جراحی بتواند حدود ۱۱۰ درجه خم شود ولی ممکن است حرکت زانو بعد از عمل به این حد نرسد. علت اصلی خشکی زانو بعد از عمل تعویض مفصل ایجاد بافت اسکار و چسبندگی است که در داخل زانو و در محل جراحی ایجاد میشود.
شرایط زیر موجب میشوند احتمال خشکی زانو بعد از جراحی بیشتر شود
- وقتی حرکات زانو بعد از جراحی در زمان مناسب شروع نشده و به اندازه کافی انجام نشده است زانو دچار خشکی میشود و خوب خم و راست نمیشود. از علل مهم این مشکل یکی این است که درد بیمار بعد از جراحی خوب کنترل نشده و بیمار به خاطر درد زانو را به اندازه کافی حرکت نمیدهد و دیگر این است که آموزش کافی به بیمار داده نشده است
- در بیمارانی که قبل از جراحی خشکی و محدودیت زیادی در زانو داشته اند بعد از جراحی هم احتمال خشکی بیشتر است
- در بیمارانی که قبلا زانو را یک بار جراحی کرده اند احتمال خشکی زانو بعد از عمل تعویض مفصل بیشتر است
- بیمارانی که دچار بیماری های مزمن مانند دیابت هستند بیشتر دچار خشکی مفصل زانو میشوند
- مشکلات تکنیک جراحی هم ممکن است موجب بروز خشکی زانو بعد از جراحی شود
درمان خشکی زانو بعد از عمل تعویض مفصل معمولا انجام حرکات زانو تحت نظر فیزیوتراپ است. در غالب موارد این روش موثر است و بعد از چند ماه حرکات زانو بهتر میشود. اگر بعد از سه ماه خشکی زانو برطرف نشد و زیاد بود پزشک ممکن است از روش مانیپولاسیون استفاده کند. در این روش بیمار را بیهوش میکنند و زانو را خم میکنند.
بندرت و اگر هیچکدام از روش های بالا موثر واقع نشدند ممکن است نیاز به جراحی وجود داشته باشد.
شکستگی استخوان اطراف پروتز
گاهی اوقات استخوان های اطراف مفصل مصنوعی شکسته میشوند. در این صورت ممکن است این شکستگی موجب لق شدن مفصل و سست شدن اتصال آن به استخوان گردد. در این موارد قسمتی از مفصل مصنوعی که لق شده است باید با قسمت جدیدی جایگزین شود.
ناپایداری
ناپایداری Instability به این معنا است که مفصل مصنوعی در میرود و یا بیمار احساس میکند که حرکات مفصل مصنوعی غیر طبیعی و ناهماهنگ است و یا مفصل مصنوعی زیادی سفت بوده و دامنه حرکتی کمی دارد.
این ناپایداری ممکن است همراه با درد باشد. بسیاری از موارد ناپایداری در مفصل مصنوعی زانو به علت کارگذاری نامناسب آن در استخوان ها است. در غالب این موارد نیاز است تا مفصل مصنوعی خارج شده و مفصل جدیدی در امتداد و مکان مناسب در استخوان ها کار گذاشته شود.
باقی ماندن درد بعد از تعویض مفصل
ممکن است مقداری از دردی که بیمار قبل از جراحی احساس میکرده است بعد از جراحی باقی بماند و یا ممکن است درد جدیدی در ناحیه بوجود آید.
مهمترین علت درد بعد از تعویض مفصل زانو عفونت مفصل مصنوعی است. در این موارد درد ممکن است هیچ وقت بعد از جراحی قطع نشود و ادامه پیدا کند.
از علل دیگر درد بعد از عمل تعویض مفصل، لق شدن مفصل مصنوعی است. در این موارد زانو مدتی بدون درد است ولی بعد از گذشت چند سال و با لق شدن مفصل، درد زانو شروع میشود.
شل و لق شدن مفصل مصنوعی
با گذشت چند سال ممکن است مفصل مصنوعی دچار سائیدگی شود یا اجزاء آن اتصالشان را با استخوان ران یا ساق بیمار از دست داده و لق شوند.
لق شدن Lossening مفصل مصنوعی به این معنا است که به عللی بجز عفونت، اتصال بین قسمت های فلزی مفصل مصنوعی و استخوان، شل و سست میشود. همه مفاصل مصنوعی بعد از گذشت مدتی لق میشوند ولی این مدت در افراد مختلف متفاوت است.
علت اصلی لق شدن مفصل مصنوعی اسئولیز و خوردگی استخوان است. ممکن است با گذشت چند سال کم کم قسمت های از استخوان اطراف مفصل مصنوعی جذب شده و از بین برود. این روند را استئولیز مینامند که میتواند در نهایت موجب لق شدن مفصل مصنوعی شود.
خوردگی و ساییدگی مفصل مصنوعی
در بعضی مفاصل مصنوعی قسمت پلاستیک مفصل ممکن است پس از مدتی دچار ساییدگی شده و از بین برود. در این صورت لازم است تا آن جزء تعویض شود. در صورتی که کل قسمت پلاستیکی از بین رفته و موجب شده باشد قسمت های فلزی به هم ساییده و از بین بروند ممکن است لازم شود تا قسمت های فلزی نیز تعویض گردند.
تعویض مجدد مفصل مصنوعی زانو به چه علت انجام میشود
وقتی برای اولین بار بیماری تحت عمل جراحی تعویض مفصل قرار میگیرد آن را عمل اولیه جراحی تعویض مفصل Primary total knee replacement surgery میگویند.
وقتی به عللی مفصل مصنوعی زانو پس از گذشت مدتی دچار مشکلات و عوارضی میشود نیاز به تعویض مجدد مفصل یعنی جایگزین کردن مفصل مصنوعی قبلی با مفصل جدید اجتناب ناپذیر است. این جراحی دوم را جراحی رویژن مفصل زانو Knee revision arthroplasty میگویند.
عمل جراحی مجدد مفصل زانو چگونه انجام میشود
به علل مختلفی که در مقالات قبلی در مورد آنها بحث شد نیاز است تا مفصل مصنوعی زانو خارج شده و مفصل جدیدی جایگزین آن شود.
برای تعویض مفصل مصنوعی پزشک ارتوپد معمولا شکاف پوستی لازم برای جراحی را بر روی باقیمانده شکاف پوستی عمل قبلی انجام میدهد. با این حال در مواردی ممکن است محل شکاف پوستی عوض شود. در حین جراحی پزشک ابتدا قسمت های مختلف مفصل مصنوعی قبلی را از استخوان بیمار جدا کرده و از بدن خارج میکند.
در مواردی که مفصل مصنوعی لق شده باشد خارج کردن این قسمت ها ممکن است راحت باشد. با این حال در بعضی موارد ممکن است قسمت هایی از مفصل مصنوعی خیلی محکم به استخوان بدن چسبیده باشند. در این موارد جدا کردن مفصل نیاز به صبر و حوصله و دقت فراوان دارد.
اتصال مفاصل مصنوعی زانو به استخوان غالبا با استفاده از سیمان انجام میشود. در مفاصل به اصلاح سیمانی اجزاء فلزی مفصل مصنوعی به توسط ماده خاصی به نام سیمان استخوانی Bone Cement به استخوان چسبانده میشوند.
پس از خارج کردن قست های تشکیل دهنده مفصل مصنوعی باید سیمان بکار رفته در عمل قبلی از استخوان جدا شده و از بدن بیمار درآورده شود. خارج کردن این سیمان و کندن آن از استخوان هم ممکن است با مشکلاتی همراه باشد.
وقتی مفصل مصنوعی به علت لق شدن و یا عفونت مجددا عمل میشود معمولا قسمت هایی از استخوان اطراف مفصل هم از بین رفته است. پس استخوان بیمار کمتر از آن مقداری است که در عمل جراحی قبلی بوده است. به همین علت اتصال مجدد مفصل جدید به این استخوان ها معمولا به سادگی عمل اول نبوده و پیچیده تر است.
پزشک جراح ممکن است از پیوند استخوان برای پر کردن محل هایی که استخوان ندارند استفاده کند. استخوان هایی که برای پیوند استخوان استفاده میشوند معمولا از افراد متوفی گرفته شده و به آنها آلوگرافت Allograft میگویند.
برای بهتر کردن اتصال مفصل مصنوعی به استخوان هایی که حالا دیگر مانند جراحی قبلی نیستند معمولا از مفاصل مصنوعی خاصی با طرح ها و اشکال جدیدی استفاده میشود. این مفاصل جدید معمولا طوری ساخته میشوند که محل اتصال بزرگتری با استخوان دارند تا بدین وسیله بتوانند اتصال خود به استخوان باقیمانده را بهتر کنند.
عمل جراحی تعویض مجدد مفصل مصنوعی معمولا پیچیده تر از جراحی تعویض اولیه مفصل است. طول جراحی معمولا بیشتر بوده و با عوارض احتمالی بیشتری همراه است. احتمال بروز هر کدام از عوارض تعویض مفصل در عمل دوم معمولا دو برابر عمل اول است. همچنین عمر مفصل مصنوعی در عمل دوم معمولا کمتر از عمل اولیه است.