نوبت دهی

فلج اطفال یا پولیومیلیت چیست

پولیومیلیت Poliomyelitis یا فلج اطفال نوعی بیماری ویروسی است که در آن ویروس مولد بیماری موجب آسیب تعدادی از سلول های نخاع شده و بدنبال آن تعدادی از عضلات اندام های بیمار فلج میشوند.
 
این بیماری با انجام واکسیناسیون تا حد زیادی در بسیاری از نقاط دنیا ریشه کن شده است ولی در بعضی کشورها مانند پاکستان و افغانستان همچنان وجود دارد.

 

شروع بیماری فلج اطفال چگونه است

ویروس بیماری فلج اطفال از راه دستگاه گوارش یعنی خوردن مواد آلوده وارد بدن بیمار میشود و سپس بعد از اینکه خود را در گلوی بیمار تکثیر کرد به جریان خون وی وارد میشود.

ویروس پس از وارد شدن و جایگزین شدن در نخاع به سلول های آن حمله کرده و تعدادی از سلول های آن را از بین میبرد. در نتیجه از بین رفتن سلول های عصبی نخاع انتقال پیام های عصبی مغز به اندام مختل میشود.

بیماری فلج اطفال در ۹۵ درصد موارد خود را فقط بصورت یک تب ساده نشان داده و خودبخود و بدون برجای گذاشتن هیچ عارضه ای خوب میشود. در یک درصد مبتلایان به این ویروس، بیماری ابتدا بصورت تب است.

تب بیمار بعد از چند روز خوب میشود و سپس بیمار برای چند روز دیگر دچار درد و اسپاسم شدید عضلات بدن میشود. بعد از گذشت چند روز دیگر عضلات اندام ها (بیشتر اندام تحتانی) دچار فلج شل میشوند.

 نمای میکروسکوپی و کامپیوتری یک ویروس پولیومیلیت
نمای میکروسکوپی و کامپیوتری یک ویروس پولیومیلیت

 

بعضی از این عضلات فلج شده میتوانند بعد از چند ماه بهبودی نسبی پیدا کرده و قدرت خود را تا حدی بدست آورند ولی بعضی دیگر برای همیشه ضعیف یا فلج باقی میمانند. این سیر بهبودی در عضلات فلج شده بعد از دو سال متوقف شده و بیماری وضعیت ثابتی به خود میگیرد.

بسیاری از بیماران مبتلا به فلج اطفال در سابقه خود ذکر میکنند که ” وقتی بچه بودم مریض شدم و تب کردم. برای من آمپول پنی سیلین زدند و من فلج شدم” .

البته تب بیمار بر اثر ابتلا به ویروس فلج اطفال بوده و خود بیماری موجب فلج اندام های بچه شده است ولی نشان داده شده است که تزریقات عضلانی و فعالیت زیاد بدنی در هنگام ابتلا به این بیماری میتواند احتمال بروز فلجی را بیشتر کند.

بندرت بعد از واکسیناسیون با واکسنی که از ویروس زنده ضعیف شده تهیه شده ممکن است فرد واکسینه شده دچار بیماری فعال شده و فلج شود. این احتمال در حدود یک نفر در هر ۲.۵ میلیون نفر است.

سیر بیماری و علائم فلج اطفال چیست

مشكل اصلی بیماران مبتلا به پولیومیلیت یا فلج اطفال آسیب سلول های نخاع است. بدنبال آن عضلاتی كه بوسیله آن سلول ها تحریك میشوند دیگر كار نكرده و فلج میشوند.

یك از خصوصیات فلج اطفال اینست كه ابن بیماری بیشتر اندام تحتانی را گرفتار كرده و غیر قرینه است. یعنی یك پای بیمار بیش از پای دیگر گرفتار شده و فلجی دارد.

 

درگیری عضلات

بعد از گذشت مدتی از شروع بیماری، عضله فلج شده چون كار نمیكند لاغر شده و حجم آن كم میشود.

بتدریج كه بچه رشد كرده و استخوان های او بلندتر میشوند عضلات فلج شده نمیتوانند با همان نسبت استخوان ها رشد كنند پس بطور نسبی كوتاه تر از آنها باقی میمانند.

این كوتاهی نسبی عضلات نسبت به استخوان ها موجب میشود تاندون این عضلات به استخوانهایی كه به آنها چسبیده اند كشش وارد كرده و موجب تغییر شكل مفصل نزدیك استخوان شوند.

بطور مثال وقتی عضلات پشت ساق كه فلج میشوند رشدشان كمتر از رشد استخوان های ساق میشود تاندون آشیل كه پایین ترین قسمت این عضلات است موجب كشیده شده استخوان پاشنه شده و در نتیجه مچ پا به پایین میرود و بیمار دیگر نمیتواند مچ پای خود را بالا بیاورد حتی اگر عضلات جلوی ساق خوبی داشته باشد.

 لاغری عضلات در بیماری فلج اطفال
لاغری عضلات در بیماری فلج اطفال 

پس میبینیم كه عدم توانایی در بالا آوردن مچ پا در این بیماران ممكن است دو علت داشته باشد.

مشاوره

  • عضلات جلوی ساق كه مسئول بالا آوردن مچ پا هستند ضعیف شده یا بكلی فلج شده اند
  • عضلات پشت ساق كه فلج شده و بطور نسبی كوتاه شده است چنان مچ پا را به سمت پایین میكشند كه عضلات جلوی ساق حتی اگر سالم باشند هم نمیتوانند پا را بالا بیاورند.

این مكانیسم میتواند در هر مفصلی موجب تغییر شكل آن شود.

تغییر شکل اندام

رشد استخوان ها تابعی از قدرت عضلات اطرف آنها است. پس وقتی عضلات اطراف یك استخوان ضعیف یا فلج شده اند استخوان هم به خوبی رشد نمیكند.

در بچه ای كه بدنبال ابتلا به پولیومیلیت عضلات ران ضعیفی دارد، استخوان ران طرف فلج شده نمیتواند مانند استخوان ران طرف سالم رشد كند. این استخوان هم لاغرتر و هم كوتاه تر از طبیعی خواهد بود و رشد كافی نخواهد داشت. همین امر موجب میشود اندام تحتانی طرف فلج شده كوتاه تر از طرف مقابل باشد.

البته فراموش نكنیم كه با اینكه رشد استخوان كم شده است ولی رشد عضلات از آن هم كمتر است و همین موجب كوتاه ماندن نسبی عضلات نسبت به استخوان ها میشود.

كوتاه شدن استخوان اندام تحتانی در این بیماران موجب میشود پاشنه پای آنها در موقع ایستادن به زمین نرسد. این بیماران سعی میكنند در هنگام ایستادن و راه رفتن روی پنجه پای فلج شده بایستند.

همین امر در دراز مدت سبب میشود تا پنجه و مچ پا در وضعیت تغییر شكل یافته یعنی انحراف به پایین باقی بماند. پس میبینیم مچ پای این بیماران میتواند به دلیل سومی هم به پایین كج شود.

رشد مفاصل بدن هم تا حد زیادی تابع قدرت عضلات اطراف آن ها است. وقتی عضلات ران و لگن بیمار مبتلا به فلج اطفال فلج شوند بتدریج و با رشد بچه، سر استخوان ران و حفره استابولوم خوب رشد نكرده و خوب در یكدیگر جای نمیگیرند.

پس بیماری فلج اطفال یا پولیومیلیت میتواند باعث مشكلات بسیار زیادی در اندام و بدنبال آن در حركت بیمار شود. مشكلاتی كه میتوان جلوی همه آنها را با خوردن یك قطره در زمان كودكی گرفت.

بنظر نمیرسد پیشگیری از هیچ بیماری ناتوان كننده ای اینقدر ساده باشد ولی متاسفانه بعد از ایجاد شدن بیماری كنترل آن بسیار مشكل میشود.

فلج اطفال یا پولیومیلیت چگونه درمان میشود

گفتیم پولیومیلیت یا فلج اطفال نوعی بیماری ویروسی است که موجب مرگ بعضی از سلول های نخاع شده و بدنبال آن بعضی عضلات بخصوص در اندام تحتانی فلج میشوند. ضعف عضلانی، تغییر شکل مفاصل و کوتاهی استخوان ها از علائم مهم این بیماری است.
 

در اینجا در مورد کنترل عوارض بلند مدت و تغییر شکل هایی که در اندام بوجود آمده است صحبت میشود.

همانطور که ذکر شد بیشترین عضلاتی که در بیماری پولیومیلیت دچار ضعف و فلجی میشوند عضلات اندام تحتانی هستند. بدنبال ضعف این عضلات تغییرات شدیدی در شکل اندام و مفاصل آن بوجود میاید که میتوانند در راه رفتن بیمار ایجاد اشکال کنند.

بعضی از مشکلاتی که در شکل اندام تحتانی ایجاد شده و یا مشکلاتی که در راه رفتن بیماران بوجود میاید را میتوان با استفاده از کفش های طبی یا بریس های مناسب درمان کرد.

درمان بسیاری از بیماران فقط با استفاده از این وسایل کمکی است. در مواردی هم ممکن است اعمال جراحی بتواند به این بیماران کمک کند.

 تغییر شکل مچ و کف پا در بیماری فلج اطفال
تغییر شکل مچ و کف پا در بیماری فلج اطفال

مهمترین اقدامان جراحی که به توسط پزشک ارتوپد برای این بیماران انجام میشود عبارتند از :

 

بلند کردن تاندون

بلند کردن تاندون های عضلات کوتاه شده برای تصحیح تغییر شکلی که در مفصل بوجود آمده است. این شایعترین عمل جراحی است که برای این بیماران انجام میشود ولی موفقیت آن منوط به این است که مفصل گرفتار شده هنوز قابلیت انعطاف داشته و خشک نشده باشد.

یکی از مثال های این نوع اعمال جراحی بلند کردن تاندون آشیل در مچ پا در کسانی است که مچ پای آنها به سمت پایین تغییر شکل داده است.

 

آزاد کردن کپسول مفصلی

آزاد کردن کپسول مفصلی در مفاصلی که به علت اینکه مدت زیادی در یک وضعیت مانده اند خشک شده اند. این آزاد کردن کپسول مفصلی با برش دادن قسمت هایی از آن انجام میشود.

 

خشک کردن مفصل

خشک کردن مفصل در مواردی که سفتی و خشکی مفصل و تغییر شکل آن از حالت قبلی باز هم بیشتر است انجام میشود.

در این عمل جراحی غضروف مفصلی برداشته شده و استخوان های دو طرف مفصل در وضعیت صحیح قرار گرفته و سپس با پیچ و پلاک به هم متصل میشوند تا بعد از مدتی به هم جوش بخورند.

 

جابجا کردن تاندون

جابجا کردن تاندون های عضلات در مواردی انجام میشود که به علت فلج بودن دسته ای از عضلات انجام حرکتی مقدور نباشد.

بطور مثال وقتی به علت ضعیف بودن عضلات جلوی ساق بیمار نمیتواند مچ پای خود را بالا بیاورد با انتقال تاندون های عضلاتی که مچ پا را به داخل میچرخانند به پشت پا، توانایی بالا آوردن مچ پا را به بیمار برمیگردانند.

 

استئوتومی استخوان

استئوتومی استخوان ها در مواردی برای اصلاح تغییر شکل مفاصل انجام میشود. بطور مثال وقتی که به علت ضعف عضلات چهارسر ران زانوی بیمار در حالت خم باقی مانده و کاملا صاف نمیشود با انجام استئوتومی استخوان ران در بالای زانو میتوان این تغییر شکل زانو را اصلاح کرد.

در این نوع عمل جراحی استخوان به توسط جراح بصورت کنترل شده ای شکانده شده و سپس استخوان ها در وضعیت مناسبی در کنار هم قرار گرفته و با پیچ و پلاک به هم متصل میشوند تا جوش بخورند.

 

بلند کردن اندام

بندرت در مواقعی که استخوان بیمار کوتاه است میتوان با انجام استئوتومی و استفاده از اکسترنال فیکساتور طول اندام را بلندتر کرد