اسپوندیلولیستزیس یا سر خوردن مهره کمر یکی از مشکلات شایع در ستون فقرات است که به دنبال یک نقص استخوانی یا شکستگی ناشی از خستگی در یکی از مهرهها، معمولا در قسمت پایین کمر ایجاد میشود. این بیماری بیشتر در ورزشکاران و افرادی که فعالیتهای بدنی شدیدی انجام میدهند مشاهده میشود.
اسپوندیلولیستزیس Spondylolisthesis به معنای سر خوردن یک مهره به سمت جلو روی مهره پایینی است. شایعترین محل بروز آن محل اتصال مهره های کمری به خاجی است یعنی معمولاً مهره پنجم کمری روی مهره اول خاجی یا ساکروم به سمت جلو سر میخورد.
اگر این سر خوردن و به جلو آمدن مهره شدید باشد کانال نخاعی تنگ شده و به ریشه های عصبی فشار وارد میشود که این خود موجب بروز علائم عصبی در بیمار میگردد.
اسپوندیلولیستزیس میتواند باعث درد مزمن و محدودیت در حرکت شود و در صورت عدم درمان مناسب ممکن است به مشکلات جدیتری منجر گردد.
انواع اسپوندیلولیستزیس چیست
اسپوندیلولیستزی دو نوع عمده دارد
سر خوردگی مهره ناشی از پیری
شروع سرخوردگی مهره ناشی از پیری یا Degenerative spondylolysthesis با پیر شدن دیسک بین مهره ای است. با افزایش سن دیسک بین مهره ای محتوای آب خود را از دست داده و چروکیده و کوچک میشود.
کاهش ارتفاع دیسک موجب میشود مهره ها به یکدیگر نزدیک تر شوند و این نزدیک شدن مهره ها به هم، فشار بیشتری به مفاصل بین مهره ها وارد میکند. نتیجه آن سائیدگی مفصل بین مهره ای است.
بر اثر این سائیدگی، مفصل و لیگامان هایی که مهره را سرجایش نگه میدارند ضعیف میشوند. این ضعف همراه با مشکلاتی که در دیسک ایجاد شده است موجب سر خوردن مهره بالایی روی مهره پایینی میشود.
سر خوردن مهره کمر موجب تنگ شدن کانال نخاعی و تنگ شدن محلی است که از آنجا ریشه های عصبی از بین دو مهره خارج میشوند. این عارضه در خانم ها و در سنین بالای ۵۰ سال بیشتر است.
سر خوردگی اسپوندیلولیتیک
در سرخوردگی اسپوندیلولیتیک یا Spondylolytic spondylolisthesis قسمتی از مهره به نام قسمت بین مفصلی Pars interarticularis شکسته میشود. این شکستگی استرسی معمولاً در زمان نوجوانی ایجاد شده ولی فرد متوجه آن نمیشود.
سپس در سنین بالاتر که دیسک بین مهره ای کم کم محتوای آب خود را از دست داده و چروکیده میشود فشار بیشتری به این قسمت وارد شده و موجب میشود کاملاً از هم باز شود. نتیجه آن سر خوردن مهره است.
این عارضه بیشتر در مردان میانسال دیده میشود. چون در این نوع سر خوردگی، فقط قسمت تنه مهره به جلو سر میخورد و قسمت های پشتی مهره سر جایشان باقی میمانند محلی که از آنجا ریشه های عصبی از بین دو مهره خارج میشوند تنگ نشده و عصب تحت فشار قرار نمیگیرد.
علائم سر خوردن مهره کمر چیست
سر خوردن مهره کمر میتواند علائم متنوعی داشته باشد که شدت آنها ممکن است بسته به نوع و میزان آسیب متفاوت باشد.
شایعترین علامت این بیماری درد مزمن در ناحیه کمر، بخصوص در قسمت پایین آن است. این درد ممکن است پس از فعالیتهای بدنی شدید یا بلند کردن اشیاء سنگین بیشتر شود و با استراحت بهبود یابد.
بعضی بیماران ممکن است احساس ناپایداری در ستون فقرات داشته باشند. این احساس ناپایداری معمولا به دلیل شکستگیهای ناشی از اسپوندیلولیز در مهرهها ایجاد میشود که باعث کاهش استحکام ستون فقرات میگردد.
اسپوندیلولیستزیس همچنین میتواند باعث محدودیت در حرکت و انعطافپذیری کمر شود. بیماران ممکن است در انجام حرکات روزمره مانند خم شدن، بلند شدن از حالت نشسته یا خوابیدن احساس سختی و درد داشته باشند.
در برخی موارد نادر اسپوندیلولیستزی ممکن است باعث فشار به عصبها شود. علائم این فشار بصورت سوزش، ضعف عضلانی یا بیحسی در اندامها است. این وضعیت نیاز به مراقبتهای فوری پزشکی دارد تا از پیشرفت آسیب به عصبها جلوگیری شود.
بیماران ممکن است احساس خستگی مزمن داشته باشند که میتواند ناشی از درد مداوم و محدودیتهای حرکتی باشد. این احساس خستگی میتواند به کاهش فعالیتهای اجتماعی فرد منجر شود.
روشهای تشخیص اسپوندیلولیستزی
تشخیص اسپوندیلولیستزیس معمولا با بررسیهای بالینی و تصویربرداری انجام میشود. پزشک ابتدا با انجام معاینه، بررسی علائم و شنیدن صحیت های بیمار، سعی در شناسایی علائم سر خوردن مهره کمر میکند.
از تصویربرداری های مهم در تشخیص اسپوندیلولیستزیس رادیوگرافی است که میتواند سرخوردگی در مهرهها را نشان دهد. رادیوگرافیهای کمر بخصوص در وضعیت خمیده به جلو (Flexion-Extension) میتواند ناپایداری مهرهها را آشکار کند.
ام آر آی و سی تی اسکن هم برای تشخیص دقیقتر و ارزیابی شدت آسیب به استخوانها و عصبها مورد استفاده قرار میگیرند. MRI بخصوص در تشخیص آسیبهای عصبی و التهابهای مرتبط با سر خوردن مهره کمر مفید است.
گاهی اوقات از تست نوار عصبی برای بررسی تاثیر اسپوندیلولیستزیس بر عصبها و عملکرد عضلانی استفاده میشود. این تستها میتوانند به پزشک کمک کنند تا میزان آسیب سیستم عصبی را مشخص کند.
درمان سر خوردن مهره کمر
درمان سر خوردن مهره کمر بستگی به نوع و شدت آسیب دارد و ممکن است شامل روشهای غیرجراحی و جراحی باشد.
درمانهای غیرجراحی
مهمترین انواع روش های درمان غیر جراحی اسپوندیلولیستری عبارتست از
استراحت و کاهش فعالیت: اولین قدم در درمان اسپوندیلولیستزیس کاهش فعالیتهای بدنی و استراحت است تا فشار به مهرهها کاهش پیدا کرده و بهبودی تسریع شود.
فیزیوتراپی: تمرینات تقویتی و کششی میتوانند به تقویت عضلات پشت و شکم کمک کرده و پایداری ستون فقرات را افزایش دهند. فیزیوتراپی همچنین به بهبود انعطافپذیری و کاهش درد کمک میکند.
دارودرمانی: استفاده از داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی میتواند به کاهش التهاب و درد ناشی از اسپوندیلولیستزیس کمک کند.
بریس: استفاده از کمربند یا بریس خاص میتواند به کاهش فشار بر مهرههای آسیبدیده و جلوگیری از حرکتهای ناخواسته کمک کند.
تزریقهای موضعی: در برخی موارد، تزریقهای استروئیدی به ناحیه آسیبدیده میتواند به کاهش التهاب و درد کمک کند و بهبود عملکرد حرکتی را تسریع بخشد.
درمانهای جراحی
در سر خوردگی ناشی از پیری که به ۶-۳ ماه درمان های غیر جراحی جواب کافی نمیدهند و در سر خوردگی های اسپوندیلولیتیک که به ۱۲-۶ ماه درمان های غیر جراحی جواب نمیدهند و درد و علائم حسی زندگی روزمره بیمار را مختل کرده است از جراحی استفاده میشود.
وقتی سر خوردگی یا علائم عصبی در حال پیشرفت است هم معمولاً پزشک ارتوپد تصمیم به جراحی میگیرد. درمان جراحی که برای این بیماران استفاده میشود انجام لامینکتومی Laminectomy است.
در این روش قسمتی از استخوان های طبیعی مهره که لامینا نامیده میشود خارج میگردد. این جراحی را دکمپرشن Decompression هم میگویند چون موجب رفع فشار و کمپرشن از روی اعصاب میشود.
بعد از دکمپرشن و برداشتن فشار از روی اعصاب، مهره های مجاور به هم جوش داده میشوند. در این روش از پیوند استخوان و از وسایل فلزی مانند پیچ و میله ممکن است استفاده شود تا مهره ها زودتر و بهتر جوش بخورند. روشهای تکمیلی
علاوه بر درمانهای اصلی، روشهای تکمیلی مانند ماساژ درمانی، طب سوزنی و یوگا نیز میتوانند به کاهش درد و بهبود انعطافپذیری کمک کنند. این روشها معمولاً به عنوان مکملی برای درمانهای اصلی مورد استفاده قرار میگیرند و میتوانند به بهبود کلی وضعیت بیمار کمک کنند.
پیشگیری از عود
پس از درمان سر خوردن مهره کمر پیشگیری از عود بیماری اهمیت زیادی دارد. این پیشگیری شامل حفظ وزن مناسب، انجام تمرینات تقویتی منظم، استفاده از تکنیکهای صحیح در ورزش و فعالیتهای روزمره و اجتناب از فشارهای زیاد بر ستون فقرات است.
مراجعه منظم به پزشک و فیزیوتراپ برای نظارت بر پیشرفت بهبودی میتواند از بروز مجدد سر خوردن مهره کمر جلوگیری کند.