مهمترین علت ورم ساق بعد از انجام عمل جراحی تعویض مفصل لخته شدن خون در وریدهای اندام تحتانی است که میتواند منجر به عوارض کشنده ای ماننده آمبولی ریوی شود.
اینكه احتمال ایجاد لخته و ورم پا بعد از جراحی تعویض مفصل وجود دارد به هیچ وجه دلیل بر عدم انجام جراحی و یا ترس از انجام آن نیست.
بعد از جراحی تعویض مفصل، لخته خون ممکن است در وریدهای عمقی ساق ایجاد شود. خطر این لخته ها وقتی جدی است که از محل تشکیل شدن خود کنده شده و با استفاده از جریان خون خود را به قلب و سپس به شریان های ریوی برسانند.
اگر فعلا وقت خواندن این مقاله را ندارید فیلم زیر را ببینید.
رسیدن این لخته ها به ریه را آمبولی ریوی میگویند. این لخته ها میتوانند موجب مسدود شدن مویرگ های ریوی شوند که نتیجه آن اختلال شدید در کارکرد و همودینامیک قلبی ریوی است و در موارد شدید میتواند منجر به مرگ بیمار هم بشود.
گرچه بروز عارضه خطرناک آمبولی ریوی میتواند بدون ایجاد لخته در ورید های ساق باشد با این حال وقتی علائمی از ایجاد شدن لخته در وریدهای ساق دیده میشود زنگ خطر به صدا درمیاید چون در این وضعیت احتمال بروز آمبولی ریوی به شدت بالا است.
اهمیت تورم یا ورم پا وقتی مشخص میشود که بدانیم یکی از علائم لخته شدن خون در وریدهای ساق همین تورم یا ورم پا است.
مکانیسم ایجاد لخته و ورم پا بعد از عمل تعویض کامل مفصل ران
وریدها یا سیاهرگ ها عروق خونی هستند كه خون را از اندام ها جمع آوری كرده و به قلب میرسانند. سرعت جریان خون در این رگ ها كندتر از سرخرگ ها یا شریان ها است كه خون را از قلب به اندام ها پمپ میكنند.
در بدن انسان سیستم انعقاد خون یكی از اصلی ترین مكانیسم های حفظ حیات است. انعقاد خون موجب میشود تا در صورت بروز آسیب به عروق خونی برای اینكه این خون ارزشمند به بیرون نریزد محل سوراخ شده رگ بسته شود.
این كار با ایجاد لخته امكان پذیر است. وقتی رگ بر اثر آسیب خارجی پاره میشود فورا واكنش های شیمیایی در آن ایجاد شده كه موجب میشود گلبول های خون به هم چسبیده و خون را از حالت مایع به حالت ژلاتینی و نیمه جامدی بنام لخته درآورد. این لخته موجب انسداد سوراخ میشود.
با این حال ممكن است حتی بدون وجود آسیب ظاهری در مسیر رگ، درون آن لخته ایجاد شود. كاهش سرعت جریان خون و آزاد شدن مواد تحریك كننده خاص از بافت ها به درون جریان خون دو عاملی هستند که میتواند موجب آغاز فرآیند انعقاد خون و بروز ورم پا شوند.
بدنبال جراحی تعویض مفصل این دو وضعیت ایجاد میشوند.
- سرعت جریان خون در وریدهای عمقی ساق و ران و لگن كاهش میابد. هر چه بیحركتی بیمار بعد از جراحی بیشتر و طولانی تر باشد این كاهش سرعت جریان خون بیشتر است.
- از طرف دیگر موادی كه ناشی از آسیب بافتی هستند از محل جراحی به درون جریان خون ریخته میشود و موجب تحریك سیستم انعقادی و ایجاد لخته میگردد.
لخته شدن خون در وریدهای عمقی پا چه مشكلاتی را بوجود میاورد
اولین مشكل ایجاد شده ایجاد تورم و درد ساق است. آثار این تورم ممكن است حتی با وجود درمان از بین نرفته و سالها و حتی تا آخر عمر برای بیمار باقی مانده و موجب مشكلاتی از جمله زخم های پوستی شود.
مشكل دیگر كه جدی تر است حركت لخته خون به سمت قلب و سپس رفتن لخته به ریه است كه به آن آمبولی ریوی میگویند. علائم آمبولی ریوی ناگهانی است و خود را بصورت تنگی نفس، تنفس تند تند، درد قفسه سینه و تپش قلب نشان میدهد.
آمبولی ریوی میتواند چنان سریع ایجاد شود كه از زمان بروز اولین علامت در عرض كمتر از یكساعت موجب ایست قلبی تنفسی و مرگ شود.
ممكن است قبل از بروز علائم آمبولی ریوی علائم لخته مانند درد و ورم پا وجود داشته باشد ولی گاهی اوقات بدون وجود علائم لخته در پا ممكن است اولین علامت وجود لخته در بدن بصورت آمبولی ریوی و مرگ باشد.
در صورتی كه هر كدام از علائم ذكر شده بعد از جراحی تعویض مفصل وجود داشته باشد بیمار باید در اسرع وقت به نزدیكترین مركز درمانی مراجعه كرده تا در صورت تائید وجود لخته بصورت اورژانس تحت درمان قرار گیرد.
با در نظر گرفتن نكاتی ذكر شده مشخص است كه بهترین اقدام پیشگیری از بروز لخته است.
پیشگیری از ورم پا بعد از عمل تعویض مفصل چگونه است
مهمترین راه های پیشگیری از لخته شدن خون و بدنبال آن ورم پا بعد از عمل تعویض کامل مفصل لگن انجام اقدامات زیر است
♦ همه بیمارانی كه تحت عمل جراحی قرار میگیرند باید تا مدتی از داروهای ضد انعقادی یا رقیق كننده خون استفاده كنند تا احتمال ایحاد لخته كم شود.
داروهای مختلفی به این منظور استفاده میشود که رایج ترین آنها آسپرین و انوکساپارین و آپیکسایان هستند.
مدت استفاده از داروهای ضد انعقادی اگر جراحی تعویض مفصل در ناحیه لگن انجام شود حدود یك ماه است
♦ بیماران باید از جوراب ضد آمبولی دو طرفه استفاده كنند. این جوراب ها بمدت 6-2 هفته در پاها استفاده میشوند و هدف از آن كم كردن میزان خون باقی مانده در وریدهای ساق است
♦ بیماران باید در یكی دو هفته اول بعد از جراحی هر موقع استراحت میكنند پاهای خود را بالا نگه دارند. بالا نگه داشتن پاها میزان خون آنها را كم كرده و احتمال لخته را كاهش میدهد
♦ بیماران باید بلافاصله پس از انجام جراحی تعویض مفصل شروع به حركات مچ هر دو پای خود كنند. بیمار باید هر دو مچ پا را بصورت ارادی مرتبا به بالا و پایین خم كند.
توصیه میشود حداقل هر دقیقه ده مرتبه این كار انجام شود. در اولین زمانی كه پزشك اجاره میدهد بیمار باید شروع به حركت هر دو زانوی خود كند. حركات مدام اندام تحتانی احتمال بروز لخته را كاهش میدهند
♦ بیمار باید در اولین زمانی كه پزشك تشخیص میدهد راه برود. وی هر چه زودتر و هر چه بیشتر راه برود احتمال بروز لخته و در نتبجه ورم پا در او كمتر میشود
بیمار و اطرافیان وی باید به چه نکاتی توجه کنند
بعد از جراحی تعویض مفصل بیمار و اطرافیان وی باید ساق های وی را مرتبا بازدید کنند تا در صورت تورم آن را زودتر تشخیص دهند.
در صورتیکه این تورم دیده شد باید بیمار را بصورت اورژانس به پزشک رساند. پزشک متخصص قلب و عروق با معاینه بیمار و انجام سونوگرافی داپلر میتواند وجود این عارضه را تشخیص داده و در صورت وجود آن را درمان کند. تاخیر در تشخیص یا درمان میتواند عواقب خطرناکی برای بیمار داشته باشد.
البته تنها علت ورم پا و ساق بعد از جراحی تعویض مفصل، لخته شدن خون در وریدهای ساق نیست. این تورم میتواند به علت کندی جریان خون وریدی ساق به علت زیاد آویزان بودن آن هم ایجاد شود.
وقتی بیمار مدت زیادی در حالت نشسته یا ایستاده قرار میگیرد و پاهای خود را به پایین آویزان میکند ممکن است ساق ها به علت ذکر شده ورم کنند.
البته این ورم کم است، همراه با درد نیست و با چند دقیقه دراز کشیدن و بالا نگه داشتن پای بیمار مرتفع میگردد. پس در صورتیکه شکی در علت ورم پا وجود داشت میتوان آن را چند دقیقه بالا نگه داشت.
در صورتیکه ورم کم نشد ممکن است علت آن لخته شدن خون باشد و در این صورت باید بیمار را هرچه زودتر به پزشک رساند.