لق و شل شدن مفصل مصنوعی لگن

 

لق و شل شدن مفصل مصنوعی لگن از علل مهم خراب شدن آنها و از عوارض احتمالی جراحی تعویض مفصل لگن است. علت این لق شدن ها چیست و در صورت بروز چه علائمی دارد و چگونه میتوان از بروز آنها پیشگیری کرد چیزی است که در این مقاله به آن میپردازیم.

با اینحال اینكه احتمال لق شدن مفصل مصنوعی لگن وجود دارد به هیچ وجه دلیل بر عدم انجام جراحی و یا ترس از انجام آن نیست.

احتمال بروز این عارضه بسیار اندك است و اقداماتی كه پزشك انجام میدهد و نكاتی كه بیمار بعد از جراحی رعایت میكند میتواند تا حدود بسیار زیادی، احتمال بروز این عارضه نادر را كم كند.

صحبت از شل شذن و لق شدن مفصل مصنوعی لگن در اینجا فقط برای اینست که بدانیم چگونه میتوان از ایجاد آ پیشگیری کرد و در صورتی که ایجاد شود باید چگونه عاقلانه با آن برخورد کنیم.

 

روند لق شدن و شل شدن مفصل مصنوعی لگن

اجزاء تشكیل دهنده مفصل مصنوعی به راه های گوناگونی به استخوان بیمار متصل و محكم میشوند. در بعضی از انواع مفاصل مصنوعی، این اتصال با استفاده از چسب مخصوصی از جنس آكریلات صورت میگیرد كه به آن سیمان استخوانی میگویند.

به این دسته از مفاصل مصنوعی مفاصل سیمانی میگویند. در دسته ای دیگر از مفاصل مصنوعی كه كاربرد آنها در دهه های اخیر بسرعت در حال گسترش است، سطح فلزی روی مفصل مصنوعی در محلی كه با استخوان بیمار تماس دارد متخلخل ساخته میشود.

این كار موجب میشود تا استخوان بیمار بعد از عمل جراحی به درون حفرات متخلخل فلز رشد كرده و یك اتصال محكم بین فلز و استخوان بوجود آید. به این نوع مفاصل مصنوعی، مفاصل بدون سیمان میگویند.

با تمام این تمحیدات در جهت اتصال محكم بین مفصل مصنوعی و استخوان، باز هم بعد از مدتی ممكن است این اتصال ( چه در نوعی سیمانی و چه در نوع بدون سیمان) شل شده و مفصل مصنوعی لق شود.

اینكه چند سال بعد از جراحی این اتفاق میفتد بسته به عوامل متعددی مانند نوع مفصل مصنوعی، تكنیك عمل جراحی، استحكام استخوان بیمار، فشاری كه بیمار به مفصل مصنوعی وارد میكند و عوامل دیگر متفاوت است.

مفصل مصنوعی ممكن است پس از گذشت چند سال از عمل جراحی لق شود و یا ممكن است حتی تا سی سال هم محكم در جای خود باقی بماند.

لق شدن مفصل مصنوعی لگن شایعترین عاملی است كه موجب میشود بیمار مجددا تحت عمل جراحی تعویض مفصل (رویژن) قرار گیرد. تقریبا تمامی مفاصل مصنوعی در نهایت بعد از مدتی اتصال محكم خود به استخوان را از دست داده و بتدریج لق میشوند.

علت لق شدن و شل شدن مفصل مصنوعی لگن

علت اصلی لق شدن مفصل مصنوعی لگن از بین رفتن اتصال محكم بین استخوان بیمار و اجزاء مفصل مصنوعی است. این اتصال معمولا به علت سایش سطوح مفصل مصنوعی و سپس فعالیت سلول های دفع ایمنی بدن ضعیف میشود.

سایش سطوح مفصل مصنوعی

در محلی که دو سطح مفصل بر روی هم حرکت میکنند اصطکاک وجود دارد و این اصطکاک موجب خوردگی میشود. در مفاصل مصنوعی جدید مثلا در مفاصل مصنوعی لگن از سطوح متحرکی از جنس فلز و سرامیک استفاده میشود.

فلز و سرامیک یکی از سخت ترین مواد موجود در عالم هستند با این حال حتی فلز و سرامیک هم ساییده میشوند. برتری بزرگ مفصل طبیعی نسبت به مفصل مصنوعی خاصیت خود ترمیمی آن است.

غضروف که در سطوح حرکتی مفاصل قرار دارد گرچه نرم است ولی میتواند آسیب های ریزی را که هر روزه در آن ایجاد میشود ترمیم کند در حالیکه این خاصیت در جسم مصنوعی وجود ندارد.

پس با گذشت مدتی از جراحی، تمام مفاصل مصنوعی بتدریج دچار سائیدگی wear میشوند. این ساییدگی در محل سایش دو سطح متحرک مفصل مصنوعی است.

بطور مثال در مفصل مصنوعی ران هم سر و هم کاسه میتوانند ساییده شوند. در مفصل مصنوعی ران جنس سر میتواند فلز یا سرامیک باشد و برای کاسه از پلی اتیلن (نوعی پلاستیک) یا سرامیک و یا فلز استفاده میشود.

همه این لایه ها ساییده میشوند البته میزان ساییده شدن سرامیک و فلز کمتر از پلاستیک است.

مواد محل تماس مفصل مصنوعی

رایج ترین سطوح متحرکی که در مفاصل مصنوعی استفاده میشود فلز و پلی اتیلن (نوعی پلاستیک مقاوم) است. بتدریج و با گذشت چند سال و با حرکت مداوم گوی فلزی، کاسه پلاستیکی بتدریج ساییده شده و از بین میرود.

در سال های اخیر برای جراحی تعویض مفصل لگن از نوعی از پلی اتیلن بسیار مقاوم استفاده میشود تا این ساییدگی به حداقل رسانده شود. در افراد جوانتر که به نظر میرسد مفصل مصنوعی باید بیش از ۳۰ سال کار کند ترجیح داده میشود تا از سر سرامیکی بر روی کاسه پلی اتیلنی استفاده شود.

در این وضعیت ساییدگی در کاسه کمتر است. در افراد باز هم جوانتر میتوان هم سر و هم کاسه را از جنس سرامیک یا فلز انتخاب کرد تا میزان ساییدگی کم شود. با این حال استفاده از این مواد میتواند مشکلات دیگری را بوجود آورد.

بسته به اینکه بیمار چقدر به مفصل مصنوعی فشار وارد کرده و از آن استفاده کند و بسته به جنس مفصل و اینکه تکنیک جراحی چقدر خوب باشد این ساییدگی ممکن است بعد از ده سال یا حتی سی سال به حد قابل توجهی برسد.

در صورت ساییده شدن ممکن است لازم شود قسمت ساییده شده با عمل جراحی مجدد، تعویض گردد. در صورتی که از مواد خوب در ترکیب مفصل مصنوعی استفاده شود و در صورتی که زوایای کارگذاری اجراء مفصل مصنوعی خوب باشند میزان ساییدگی در مفصل مصنوعی کم میشود.

جراح لگن قبل از جراحی تعویض مفصل با در نظر گرفتن تمامی شرایط موجود سعی میکند مناسب ترین لایه های ساینده مفصل مصنوعی را برای بیمارش انتخاب کند تا میزان سایش در محل حرکت مفصل به حداقل برسد.

براثر سایش سطوح مفصل مصنوعی بر روی هم ذرات بسیار ریزی از اجزای آن جدا میشوند. ذرات بسیار ریز فلز، ذرات ریز پلی اتیلن و سرامیك كه در محیط آزاد میشوند به عنوان اجسام خارجی شناخته شده و به توسط سلول های دفاع ایمنی بدن بلعیده میشوند.

بدنبال آن این سلول ها مواد سمی را از خود ترشح میكنند تا اجسام خارجی را از بین ببرند ولی این مواد سمی بیشتر به بدن آسیب میرساند تا به این ذرات.

مواد ترشح شده از سلول های ایمنی بدن و دیگر فعالیت های این سیستم موجب میشوند تا استخوان در محل اتصال به مفصل مصنوعی جذب بدن شده و در نتیجه اتصال استخوان به مفصل مصنوعی ضعیف و شل شود.

گاهی هم استخوان در جایی كمی دورتر از محل اتصال به مفصل مصنوعی بازجذب و خورده شده و حفرات و كیست های توخالی را در استخوان بوجود میاورد. به این فرآیند استئولیز Osteolysis میگویند.

ایجاد این كیست های استخوان در اطراف مفصل مصنوعی میتواند موجب مشكلات زیر شود:

استفاده از مواد مقاوم تر در مفاصل مصنوعی جدید این فرایند را تا حدود زیادی كنترل كرده است. از زمانی كه نسل جدید پلی اتیلن در مفاصل مصنوعی كاربرد پیدا كرده شیوع خوردگی استخوان كمتر شده است با این حال احتمال بروز آن همچنان وجود دارد.

استئولیز یا خورده شدن استخوان در اطراف مفصل مصنوعی در بسیاری اوقات علامت خاصی ندارد تا اینكه آنقدر استخوان را ضعیف میكند كه شكستگی حادث میشود.

علائم و درمان لق شدن مفصل مصنوعی لگن

در صورت لق شدن و شل شدن مفصل مصنوعی لگن، بیمار ممكن است دچار درد در ناحیه جراحی شود. لق شدن مفصل مصنوعی احتمال شكستگی استخوان اطراف آن را هم بیشتر میكند.

در این موارد باید مفصل مصنوعی لق شده خارج شده و مفصل جدیدی برای بیمار كار گذاشته شود. ماندن مفصل لق شده موجب میشود تا اجزاء آن در داخل استخوان بطور مكرر حركت كند. این حركات سرعت خورده شدن استخوان را بیشتر میكند و یا حتی میتواند موجب شكستگی آن شود.

عمل جراحی كه برای خارج كردن مفصل لق شده لگن و كارگذاری مفصل جدید انجام میشود را جراحی رویژن Revision میگویند. جراحی رویژن از جراحی اولیه كه در طی آن مفصل مصنوعی كارگذاشته شده مشكل تر است.

خروج مفصل قبلی باید با دقت و احتیاط انجام شود تا استخوان های بیمار صدمه ای نبیند. باید از مفاصل مصنوعی پیچیده تری استفاده شود و در بسیاری از این بیماران استخوان های بیمار ضعیف و خورده شده اند و به همین علت ممكن است بیمار نیاز به پیوند استخوان داشته باشد.