سندرم کمپارتمان و درمان آن

سندرم کمپارتمان Compartment Syndrome یا کمپارتمنت وضعیتی است که در آن بر اثر بالا رفتن فشار بافت در اندام، درد شدیدی در آن بوجود میاید.

این افزایش فشار منجر به کاهش جریان خون بافت و در نتیجه کاهش اکسیژن رسانی به عضلات و اعصاب میشود. این وضعیت معمولا بدنبال صدمات شدید اندام ایجاد شده و اگر به فوریت درمان نگردد موجب آسیب دائمی در عضلات و اعصاب اندام میشود.

در بعضی منابع به این عارضه ایسکمی ولکمن Volkman’s ischemia هم میگویند.

سندرم کمپارتمان چگونه ایجاد میشود

اندام های انسان ( بازو، ساعد، دست، ران، ساق، پا) معمولا از یک یا چند استخوان تشکیل شده که در اطراف این استخوان ها، بافت های نرم شامل عضلات، عروق و اعصاب قرار دارند. دور تا دور این بافت های نرم را هم پوست پوشانده است.

اگر اندام را یک کیسه از جنس پوست در نظر بگیریم که داخل آن کیسه را بافت های نرم و استخوان ها پر کرده اند، با دقت بیشتر متوجه میشویم که این کیسه حجره حجره است.

به زبان دیگر، پرده هایی به نام فاشیا در داخل این کیسه وجود دارد که آن را به خانه های کوچکتری تقسیم میکند.

بافت های نرم در داخل این خانه های کوچکتر قرار گرفته اند. هر کدام از این حجره ها یا خانه ها را یک کمپارتمان میگویند.

پس هر اندام از چند کمپارتمان کوچکتر تشکیل شده است مثلا ساق چهار کمپارتمان دارد. این پرده ها یا فاشیاها در واقع داربستی بر روی استخوان هستند که بافت های نرم و بخصوص عضلات را در سر جایشان نگه میدارند.

یکی از خصوصیات این فاشیاها اینست که قابلیت کش آمدن زیادی ندارند. نتیجه اینست که هر گروه بافت نرم در درون یک کمپارتمان احاطه شده است که قابلیت اتساع ندارد.

اگر به دلایلی داخل این کمپارتمان خونریزی کند و یا مایع میان بافتی ترشح شود، چون کمپارتمان قابلیت اتساع ندارد فشار داخل آن بالا میرود.

افزایش فشار داخل کمپارتمان بسیار خطرناک است چون فشار از اطراف به عروق خونی زیاد شده و موجب بسته شدن این عروق میشود. نتیجه آن، کاهش جریان خون و کاهش خونرسانی به بافت ها است.

خون و در نتیجه اکسیژن به اندازه کافی به عضله و عصب نمیرسد و در نتیجه آن، عملکرد این بافت ها دچار اختلال میشود. کمبود اکسیژن در عضلات موجب افزایش تورم در آنها میشود و این افزایش تورم به تشدید عارضه کمک میکند.

در واقع تورم و کاهش خونرسانی و مجددا تورم یک سیکل معیوب را ایجاد میکنند که با بازخورد مثبت موجب تقویت خود میشود.

اگر این افزایش فشار به فوریت تصحیح نشود عضلات و اعصاب بر اثر کمبود اکسیژن دچار تغییرات غیر قابل برگشت شده و حتی ممکن است کاملاً از بین بروند. سندرم کمپارتمان تقریبا در هر کمپارتمانی میتواند بوجود آید ولی بیشتر در کمپارتمان جلویی ساق دیده میشود.

علت سندرم کمپارتمان چیست

مهمترین علل ایجاد سندرم کمپارتمان عبارتند از

♦ شکستگی

♦ کوبیدگی و له شدگی عضله بدنبال ضربه شدید به عضله یا ماندن زیر آوار

♦ کاهش شدید جریان خون به اندام و سپس برگشت جریان خون. مثلا کسی که به علت مصرف مواد مخدر یا الکل مدت زیادی روی یک اندام بدون حرکت بخوابد. این وضعیت موجب کاهش جریان خون به اندام میشود.

با تغییر وضعیت بیمار خون مجدداً به اندام میرسد. به علت آسیب بافتی که در مدت افتادن روی اندام بوجود آمده است، برگشت مجدد جریان خون به آن موجب ترشح مایع میان بافتی به داخل بافت نرم اندام شده که فشار بافت را بالا میبرد.

♦ مصرف کورتیکوستروئید

♦ بستن محکم دور اندام با باند یا گچ.

علائم سندرم کمپارتمان چیست

مهم ترین علامت سندرم کمپارتمان درد است. مشکل اینجاست که ضربه ای که به اندام وارد میشود چه موجب شکستگی و یا آسیب دیگر بافتی شود، خود این شکستگی یا آسیب، دردناک است حتی اگر سندرم کمپارتمان ایجاد نشود.

به همین خاطر ممکن است پرسنل پزشکی درد اندام بیمار را فقط مربوط به شکستگی یا آسیب بافتی بدانند و به فکر سندرم کمپارتمان نباشند.

با این حال درد سندرم کمپارتمان خصوصیاتی دارد که با درد ناشی از شکستگی یا آسیب بافتی متفاوت است. خصوصیات این درد عبارتست از :

شدت درد بیش از حد انتظار برای آسیب دیده شده یا شکستگی است
شدت درد در عرض چند ساعت بیشتر میشود
درد در تمام طول اندام احساس میشود
درد گنگ و منتشر است
درد با مسکن های معمولی کم نمیشود
درد اگر در ساق باشد با حرکت مچ پا شدیدتر میشود

دیگر علائم سندرم کمپارتمان عبارتند از

احساس نشدن نبض شریانی
تاخیر در پر شدن مویرگی Capillary refill
رنگ پریدگی و سردی اندام
احساس سوزش یا سوزن سوزن شدن در اندام و کاهش حس لمس
حرکات انگشتان بصورت اکتیو ( حرکاتی که با اراده بیمار و به توسط او انجام میشود) وجود ندارد
حرکات پاسیو انگشتان دردناک است. اگر انگشتان را در جهتی حرکت دهیم که عضلات کمپارتمان کشیده شوند درد بیمار افزایش میابد.
اندام متورم و سفت میشود

میتوان با وسایل بخصوصی فشار داخل بافتی را اندازه گیری کرده تا اگر از حد مشخصی بیشتر باشد تشخیص سندروم کمپارتمان قطعی شود.

درمان سندرم کمپارتمان چیست

به محض شک به سندروم کمپارتمان باید سریع به پزشک مراجعه کرد. در مدت رسیدن تا پزشک باید :

بیمار را دراز کرده و اندام وی را از سطح قلبش بالاتر گرفت
اگر مفاصل در حالت خم شده هستند آنها را باز کرد.
اگر بانداژ محکمی دور اندام وجود دارد آن را باز کرد

بعد از اینکه بیمار به پزشک رسید اقدامات زیر انجام میشود.

اگر اندام بیمار در گچ باشد پزشک معالج آنرا خارج میکند تا از طریق گچ فشاری به اندام وارد نشود.
سپس استخوان های شکسته شده را بطور موقت جااندازی میکند تا از طریق آنها فشاری به عروق وارد نشود.
اگر اقدامات فوق در عرض نیم ساعت وضعیت عروقی بیمار را بهبود ندهد نیاز به عمل جراحی وجود دارد.

در عمل جراحی، پزشک معالج فاشیای دور عضلات را پاره میکند. این کار اجازه میدهد تا فضای بسته کمپارتمان تبدیل به یک فضای باز شده و فشار داخل آن کم شود.

اگر در درمان این بیماری کوتاهی یا تاخیری صورت گیرد و فشار داخل کمپارتمان مدت زیادی بالا بماند، بیمار دچار ایسکمی ولکمن Volkmann’s contracture یا گانگرن (سیاه شدن) اندام میشود.

سندروم کمپارتمان مزمن چیست

سندروم کمپارتمان مزمن (Chronic exertional compartment syndrome (CECS نوعی بیماری است که موجب درد مزمن ساق در حین فعالیت و ورزش میشود. این بیماری بیشتر در ورزشکاران (بخصوص دوندگان) و پرسنل نظامی که فعالیت بدنی سخت دارند دیده میشود.

علت حدود یک سوم دردهای مزمن جلوی ساق سندروم کمپارتمان مزمن است. این بیماری معمولا با تاخیر تشخیص داده میشود و در بسیاری از موارد بیمار ماهها و حتی سالها مراجعه پزشکی داشته ولی علت مشکل او تشخیص داده نشده است.

همه عضلات بعد از فعالیت دچار افزایش حجم میشوند. این افزایش حجم میتواند در کوتاه مدت یا بلند مدت ایجاد شود. وقتی فردی مدت زیادی ورزش میکند عضلات وی بتدریج و در عرض چند ماه قوی و بزرگ میشوند. وی بدنی عضلانی پیدا میکند. این بزرگ شدن عضلات حتی در ساعاتی که فرد ورزش نمیکند هم باقی مانده و وجود دارند.

نوعی دیگری از افزایش حجم عضلات وجود دارد که موقتی و گذرا است. همه عضلات بعد از چند دقیقه فعالیت افزایش حجمی موقتی پیدا میکنند. این افزایش حجم معمولا بر اثر پرخونی است که در توده عضله ایجاد میشود. عضله به این خون احتیاج داد تا بتواند کاری را که از او خواسته اند انجام دهد.

این افزایش حجم معمولا در حدود بیست درصد بوده و در پایان فعالیت بدنی بتدریج از بین میرود. بیشتر شدن حجم عضلات ساق میتواند موجب بروز درد در آنها بخصوص در قدام و جلوی ساق شود.

عضلات ساق در چهار دسته قرار گرفته اند که در اطراف هر دسته پرده محکم بافتی به نام فاشیا قرار گرفته است. مجموعه هر دسته عضلانی و پرده اطراف آن را یک کمپارتمان میگویند.

ساق چهار کمپارتمان دارد. پرده اطراف کمپارتمان قابلیت انعطاف زیادی ندارد. بنابراین با افزایش حجم عضلات فشار درون کمپارتمان افزایش میابد. این افزایش فشار میتواند موجب درد شود. اینکه چرا افزایش فشار درون کمپارتمان موجب بروز درد میشود به درستی شناخته شده نیست.

بعضی عقیده دارند افزایش فشار درون کمپارتمان موجب کاهش میزان کاهش اکسیژن بافتی و در نتیجه بروز درد میگردد. ممکن است خود افزایش فشار درون کمپارتمان موجب تحریک پایانه های درد در عضلات شود.

سندروم کمپارتمان مزمن بیشتر در جوانان دیده میشود و ۹۵ درصد موارد این بیماری در کمپارتمان های قدامی و یا خارجی ساق ایجاد میگردند.

در هر کسی که با شروع فعالیت بدنی شدید بخصوص دویدن دچار درد جلوی ساق میشود و این درد بعد از فعالیت از بین میرود باید به سندروم کمپارتمان مزمن شک کرد. مصرف کراتین و داروهای هورمونی آنابولیک احتمال بروز این بیماری را افزایش میدهند.

علائم سندروم کمپارتمان مزمن چیست

مهمترین علامت سندروم کمپارتمان مزمن درد ساق است. این درد با شدت یافتن فعالیت بدنی ایجاد شده و بیمار را مجبور به قطع فعالیت میکند. با قطع فعالیت بدنی درد از بین میرود. در ۸۰-۷۰ درصد موارد درد در هر دو ساق احساس میشود.

دیگر علائم بیماری شامل احساس گزگز و مورمور و یا بیحسی در پوست جلوی ساق و یا احساس ضعف در عضلات ساق است. شکل معمول بیماری بصورت احساس سوزش در جلوی ساق و احساس بیحسی در پشت پا است. این علائم معمولا بعد از ۱۵ دقیقه از شروع دویدن ایجاد شده و پس از نیم ساعت از گذشت استراحت بهبود میابند.

در معاینه این بیماران عضلات جلوی ساق سفت و دردناک هستند و پایین آوردن مچ پا و انگشتان میتواند شدت درد را افزایش دهد. در نیمی از بیماران مشاهده میشود که قسمتی از عضلات جلوی ساق از طریق یک هرنی در فاشیای آن به سمت بیرون برجسته شده اند. ممکن است در معاینه بیمار مشاهده شود که قدرت عضلات جلو و بیرون ساق کاهش پیدا کرده اند.

تایید تشخیص این بیماری با اندازه گیری فشار داخل کمپارتمان ساق است

بیماری های دیگری هم میتوانند موجب درد در جلو ساق شوند که عبارتند از:

♦ سندروم استرسی در سطح داخلی ساق (Medial Tibial Stress Syndrome (MTSS که به آن شین اسپلینت هم میگویند.

این بیماری به علت التهاب پریوست ( پرده بافتی که بر روی استخوان کشیده شده است) در قسمت داخلی و پشتی استخوان درشت نی ایجاد شده و موجب درد در جلو ساق شده که با فعالیت زیاد و با استراحت کم میشود. در این بیماران فشار به لبه داخلی استخوان درشت نی موجب بروز درد میگردد

♦ شکستگی استرسی ساق در استخوان های درشت نی و نازک نی هم میتواند موجب در ساق شود که با فعالیت زیاد و با استراحت کم میشود.

در این بیماران فشار موضعی به محل شکستگی موجب افزایش درد شده و زدن ضربات آهسته با انگشت به استخوان موجب بروز درد میگردد. تایید تشخیص این بیماری معمولا با استفاده از ام آر آی و یا اسکن رادیوایزوتوپ است

♦ گیر کردن عصب پرونئال در جلوی ساق میتواند موجب درد ساق شود. در این بیماران فشار به محل خروج عصب پرونئال در حین خروج از فاشیای جلوی ساق موجب بروز درد میشود.

همچنین با بالا آوردن مچ پا و انگشتان در مقابل مقاومت موجب بروز درد جلوی ساق میشود. ضربات آهسته انگشت به عصب هم موجب گزگز ساق و پشت پا میشود. تایید تشخیص این بیماری معمولا با استفاده از نوار عصبی است.

درمان سندروم کمپارتمان مزمن چیست

درمان این بیماری معمولا استفاده از عمل جراحی فاشیوتومی است. در عمل فاشیوتومی پرده فاشیایی جلوی کمپارتمان بریده و باز میشود تا فشار آن در حین ورزش و فعالیت بدنی افزایش پیدا نکند.

علت عدم خم شدن انگشتان پای من بعد از عمل جراحی ساق چیست

عمل جراحی ساق پا داشتم. بعد از گذشت دو ماه متوجه شکستگی قوزک پا شدم انگشتان پای من به سمت بالا خم نمی شوند آیا ممکن است پارگی رباط روی پا دلیلش باشه؟ یا پلاتین ساق پا باعث اون باشه

مشکل در حرکت دادن انگشتان پا از عوارض نادر شکستگی های ساق است. علت این عارضه در غالب موارد آسیب عضلات خم کننده انگشتان است.

این عضلات در پشت ساق و در عمق لایه های عضلانی آن قرار دارند. به علت بروز سندروم کمپارتمان در کمپارتمان یا حجره خلفی عمقی ساق این عضلات فلج شده و بعد از مدتی طول آنها کوتاه میشود.

کوتاه شدن عضله با کشیدن تاندون آن موجب خم شدن انگشت پا به پایین و یا عدم توانایی در حرکت رو به بالای آن میشود.

گاهی هم ممکن است در حین ضربه اولیه، تاندون اکستانسور یا باز کننده انگشتان آسیب دیده و توانایی حرکت انگشتان به سمت بالا از بین بروند.

معمولا وجود پلاک در ساق نمیتواند علت بروز این عارضه باشد.