مفصل شانه یکی از پیچیدهترین و پرتحرکترین مفاصل بدن انسان است که نقش مهمی در انجام فعالیتهای روزمره مانند بلند کردن اجسام، چرخاندن بازو و انجام حرکات دقیق دست دارد.
با این حال، آسیبهای ناشی از بیماریهایی مانند آرتروز، شکستگیهای شدید، التهاب مفاصل و پارگی تاندونها میتوانند کارکرد طبیعی این مفصل را مختل کرده و درد و محدودیت حرکتی شدیدی برای بیمار ایجاد کنند.
جراحی تعویض مفصل شانه میتواند درد و محدودیت ناشی از خرابی شدید مفصل را به خوبی کنترل کند. مفصل مصنوعی شانه با استفاده از مواد مقاوم و سازگار با بدن ساخته میشود و جایگزین مفصل طبیعی ولی آسیبدیده شده و به شانه کمک میکند تا عملکرد طبیعی خودش را بدست آورد.
عمل جراحی تعویض مفصل شانه به فراوانی اعمال جراحی تعویض مفصل زانو و یا تعویض مفصل ران انجام نمیشود با این حال وقتی تخریب مفصل شانه منجر به درد شدید آن شود این نوع جراحی میتواند در کاهش شدت درد کمک زیادی به بیمار کند.
در این مقاله خصوصیات جراحی تعویض مفصل شانه و کمک آن به بیماران را مورد بررسی قرار میدهیم.
چه بیمارانی به تعویض مفصل شانه نیاز دارند
تعویض مفصل شانه یک عمل جراحی پیچیده و مهم برای از بین بردن درد شانه بیمار و بازگرداندن کارکرد طبیعی شانه است.
این جراحی معمولاً برای بیمارانی که دچار آسیبهای شدید یا بیماریهای مزمن شانه شدهاند بکار برده میشود. در زیر بررسی میکنیم که چه کسانی به این جراحی نیاز دارند و چه عواملی باعث میشود پزشک تصمیم به انجام این جراحی بگیرد.
ساییدگی مفصل شانه
یکی از شایعترین و مهمترین علل نیاز به تعویض مفصل شانه، آرتروز یا ساییدگی مفصل است. آرتروز موجب از بین رفتن غضروف مفصل میشود و به مرور زمان درد و محدودیت حرکتی شدیدی برای بیمار ایجاد میکند.
علائم آرتروز شانه میتواند خود را بصورت یک درد مزمن شانه که با فعالیت بیشتر میشود و یا حتی در استراحت وجود دارد نشان میدهد. آتروز ممکن است با محدودیت در حرکت شانه هم همراه باشد.
وقتی آرتروز خیلی پیشرفت میکند درمان دارویی و فیزیوتراپی کمکی به کاهش درد بیمار نمیکنند و در این زمان پزشک تصمیم به انجام تعویض مفصل شانه میگیرد.
شکستگیهای شدید شانه
در مواردی که شکستگی استخوانهای شانه (مانند سر و گردن استخوان بازو) خیلی شدید باشد تعویض مفصل شانه لازم میشود. شکستگیهای شدید ممکن است به علت تصادف یا ضربه شدید ایجاد شود. در این شرایط، تعویض مفصل شانه باعث بهبود سریعتر عملکرد شانه و کاهش درد بیمار خواهد شد.
التهاب مفاصل
بیماریهای التهابی مفصل مثل روماتیسم مفصلی میتوانند مفصل شانه را تخریب کنند. این بیماری ها با ایجاد التهاب در مفصل موجب تخریب غضروف مفصلی و در نهایت تخریب استخوان میشوند.
تعویض مفصل شانه در این بیماران میتواند با از بین بردن درد شانه و بهتر کردن حرکات آن کیفیت زندگی را به نحو محسوسی بهتر کند.
نکروز آوازکولار
نکروز آوازکولار یک بیماری است که در آن خونرسانی به استخوان دچار اختلال میشود و در نتیجه بافت استخوانی میمیرد. این بیماری میتواند در سر استخوان بازو بوجود آید.
نکروز آواسکولار میتواند بدنبال مصرف طولانیمدت کورتیکواستروئیدها، بدنبال شکستگی یا دررفتگی مفصل شانه و در بیماریهایی مانند لوپوس یا دیابت ایجاد شود.
در مراحل پیشرفته نکروز، تعویض مفصل شانه میتواند به بیمار کمک کند تا به درد و محدودیت حرکتی شانه غلبه کند و عملکرد بهتری در شانه داشته باشد.
پارگیهای شدید تاندون روتاتور کاف
تاندونهای روتاتور کاف مسئول پایداری مفصل شانه هستند. گاهی اوقات پارگی شدید این تاندونها باعث بروز درد و ناپایداری در مفصل شانه میشود. در پارگی های شدید که عملکرد شانه کاملا مختل شده است انجام جراحی تعویض مفصل شانه میتواند یک انتخاب مناسب برای بیمار باشد.
دلایل دیگر نیاز به تعویض مفصل شانه
- عفونتهای شدید مفصل که باعث تخریب غضروف شانه میشوند
- تومورهای استخوانی که به استخوان و مفصل شانه آسیب میزنند
- تغییر شکل های شدید مادرزادی یا اکتسابی در شانه که با درد و محدودیت حرکتی همراه هستند
چه کسانی کاندیدای مناسب تعویض مفصل شانه هستند
تعویض مفصل شانه معمولاً برای افرادی توصیه میشود که:
- درد مداوم و شدیدی دارند که خواب و فعالیت روزانه آنها را مختل کرده است
- درمانهای غیرجراحی مانند دارو، فیزیوتراپی و تزریق مفصلی برای آنها بینتیجه بوده است
- دامنه حرکتی شانه به شدت محدود شده و توانایی انجام فعالیتهای ساده مانند پوشیدن لباس یا شانه کردن مو را از دست دادهاند
فواید تعویض مفصل شانه برای بیماران چیست
تعویض مفصل شانه یک عمل جراحی پیشرفته و موثر برای برگرداندن کارکرد طبیعی شانه در بیمارانی است که به دلیل آسیب یا بیماریهای مزمن دچار مشکلات جدی در این مفصل شدهاند. این جراحی کمکهای زیادی به بیماران میکند که مهمترین آنها بهبود درد، افزایش تحرک شانه و بازگشت به زندگی روزمره است.
کاهش درد مزمن شانه
یکی از مهمترین فواید تعویض مفصل شانه، کاهش درد شدید و مزمن در این ناحیه است. بیمارانی که به دلیل آرتروز، شکستگی یا بیماریهای التهابی دچار تخریب مفصل شدهاند، درد مداومی در شانه دارند که با هر حرکت معمولی بیشتر میشود و گاهی حتی در حالت استراحت هم وجود دارد.
کمک جراحی تعویض مفصل شانه به کنترل درد به این صورت است که
- در این عمل مفصل آسیبدیده با یک مفصل مصنوعی جایگزین میشود که سطوح صاف و روانی دارد که پایانه های حس درد هم ندارند
- جایگزینی سطح ساییدهشده مفصل با سطوح مصنوعی موجب میشود اصطکاک درون مفصل کم شود
افزایش دامنه حرکتی شانه
بیمارانی که دچار ساییدگی مفصل یا پارگیهای شدید تاندون شانه هستند، معمولا محدودیت حرکتی شدیدی در شانه دارند. آنها نمیتوانند بازوی خود را به راحتی بلند کنند یا حرکات سادهای مانند شانه کردن مو، پوشیدن لباس یا برداشتن اجسام را انجام دهند.
کمک جراحی تعویض مفصل به این بیماران عبارتست از
- مفصل مصنوعی عملکرد طبیعی شانه را تقلید کرده و امکان حرکت روان شانه را فراهم میکند
- پس از انجام فیزیوتراپی و تقویت عضلات، دامنه حرکات شانه تا حدود زیادی اعاده میشود
- این بهتر شدن حرکات شانه به بیمار اجازه میدهد کارهای روزمره را به راحتی انجام دهد
بازگشت به فعالیتهای روزمره
تعویض مفصل شانه به بیماران کمک میکند تا زندگی عادی خود را دوباره به دست آورند. بسیاری از بیمارانی که قبل از جراحی محدودیتهای حرکتی و درد شدید داشتند، نمیتوانستند فعالیتهای سادهای را انجام دهند.
این بیماران بعد از جراحی میتوانند فعالیت های زیادی مانند نمونه های زیر را انجام دهند
- کارهای شخصی مانند لباس پوشیدن، شستن ظرف یا شانه کردن مو
- فعالیتهای ورزشی سبک مانند شنا و یوگا
- فعالیت های شغلی برای افرادی که نیاز به حرکت شانه دارند، مانند نوشتن، نقاشی یا کارهای صنعتی سبک
بازگشت به این فعالیتها نقش مهمی در بهبود روحیه و اعتماد به نفس بیمار دارد.
بهبود کیفیت خواب
دردهای مزمن شانه، بهخصوص در شب، میتوانند خواب بیمار را مختل کنند. بسیاری از بیماران قادر به خوابیدن روی شانه آسیبدیده نیستند و دائما در شب بیدار میشوند.
تأثیر جراحی تعویض مفصل بر خواب عبارتست از
- کاهش درد پس از تعویض مفصل، امکان خواب آرام و بدون دردی را فراهم میکند
- بیمار میتواند به راحتی در وضعیتهای مختلف بخوابد، بدون آنکه درد مزاحم او شود
خواب کافی و با کیفیت به بهبود کلی سلامت بیمار کمک زیادی میکند.
پیشگیری از آسیبهای بیشتر
اگر مشکلات شانه بیمار درمان نشود ممکن است بافتهای اطراف آن دچار آسیبهای بیشتری شوند مثلا
- پارگیهای درماننشده تاندون روتاتور کاف میتواند منجر به آرتروپاتی میشود
- ساییدگی مفصل در آرتروز پیشرفته باعث تخریب استخوانهای اطراف مفصل میشود
تعویض مفصل شانه این روند تخریب را متوقف کرده و از پیشروی آسیب جلوگیری میکند.
کاهش نیاز به مصرف داروهای مسکن
وقتی بیمار از درد شدید شانه رنج میبرد معمولاً برای کاهش درد از داروهای مسکن قوی استفاده میکند. استفاده از این داروها به مدت طولانی ممکن است موجب بروز عوارض جانبی مانند مشکلات گوارشی، کلیوی و اعتیاد به دارو شود.
پس از تعویض مفصل شانه و از بین رفتن درد، نیاز بیمار به مصرف داروهای مسکن به طرز محسوسی کم میشود
افزایش استقلال بیمار
درد و محدودیت حرکتی شانه میتواند بیمار را به دیگران وابسته کند. فرد نمیتواند بسیاری از کارهای روزمره خود را بدون کمک دیگران انجام دهد. بعد از جراحی بیمار میتواند مستقلا بسیاری از کارهایش را انجام دهد و این موجی افزایش اعتماد به نفس او میشود.
انواع مفصل مصنوعی شانه
مفصل مصنوعی که در جراحی تعویض مفصل شانه استفاده میشود، یکی از پیشرفتهترین وسایل پزشکی برای بازگرداندن کارکرد طبیعی شانه است. این مفصل به طوری درست شده که عملکردی شبیه یه مفصل طبیعی شانه داشته باشد و به بیمار امکان حرکت روان و بدون درد را بدهد.
مفصلهای مصنوعی شانه بسته به شرایط بیمار و نوع آسیب واردشده به شانه، در انواع مختلفی طراحی و استفاده میشوند.
تعویض کامل مفصل شانه (Total Shoulder Replacement)
در تعویض کامل مفصل شانه، هم سر استخوان بازو و هم حفره مفصل (گلنوئید) در استخوان کتف با قطعات مصنوعی جایگزین میشوند. این مفصل برای بیمارانی که دچار آرتروز شدید یا تخریب کامل مفصل شدهاند، مناسب است.
- سر استخوان بازو با یک قطعه فلزی کروی شکل جایگزین میشود
- حفره مفصل با یک قطعه پلاستیکی مقاوم به سایش جایگزین میگردد
تعویض قسمتی از مفصل شانه (Partial Shoulder Replacement)
در این روش فقط سر استخوان بازو تعویض میشود و حفره گلنوئید که سالم است، باقی میماند. این نوع جراحی برای بیمارانی که شکستگی یا تخریب فقط در سر استخوان بازو دارند اما حفره مفصل سالم است، انجام میشود.
تعویض معکوس مفصل شانه (Reverse Shoulder Replacement)
این نوع از مفصل برای بیمارانی طراحی شده که دچار پارگی شدید تاندونهای روتاتور کاف هستند. در این روش موقعیت سر استخوان و حفره معکوس میشود. سر گرد مفصل به کتف و حفره مصنوعی به بازو متصل میگردد.
این طراحی به عضلات دیگر شانه (مانند عضله دلتوئید) کمک میکند تا وظیفه حرکت مفصل را به عهده بگیرند.
شکل مفصل مصنوعی شانه
مفصل مصنوعی شانه طوری طراحی شده که ساختار طبیعی مفصل شانه را تقلید کند. این طراحی شامل دو قسمت اصلی است
- بخش کروی (Ball): این بخش گرد و صاف است و به سر استخوان بازو متصل میشود
- بخش کاسهای (Socket): این بخش شبیه حفرهای مقعر است و به استخوان کتف متصل میگردد
طراحی صاف و صیقلی این اجزا باعث میشود که حرکت بین دو سطح بدون اصطکاک و به راحتی انجام شود.
* * * * *
مفصل مصنوعی شانه از مواد مقاوم و سازگار با بدن ساخته میشود تا ضمن تحمل فشار و حرکت، واکنشهای التهابی در بدن ایجاد نکند. این اجزاء و مواد عبارتند از
قسمت فلزی
- معمولاً از آلیاژهای تیتانیوم یا کروم کبالت ساخته میشود
- سر مصنوعی مفصل که گرد و صاف است، به استخوان بازو متصل میشود
- مقاومت بالایی در برابر ساییدگی و تحمل فشار زیاد دارد
قسمت پلاستیکی
- از پلیاتیلن با چگالی بالا ساخته میشود
- در بخش کاسهای مفصل (گلنوئید) که به استخوان کتف متصل میشود قرار میگیرد
- سطحی صاف و مقاوم دراد که حرکت مفصل را تسهیل میکند و اصطکاک را کاهش میدهد
سیمان ارتوپدی
در برخی موارد از سیمان ارتوپدی برای اتصال اجزای فلزی یا پلاستیکی مفصل مصنوعی به استخوانهای طبیعی بیمار استفاده میشود.
مفصل مصنوعی بدون سیمان
در مفصلهای جدیدتر، از طراحیهای بدون سیمان استفاده میشود. این اجزا به گونهای ساخته شدهاند که در طول زمان، استخوان طبیعی در اطراف آنها رشد کرده و به اتصال قطعات به استخوان کمک میکند.
* * * * *
مفصلهای مصنوعی شانه معمولاً طول عمر بالایی دارند و میتوانند بین ۱۵ تا ۲۰ سال در بدن کار کنند. عواملی مانند سن بیمار، میزان فعالیت و نحوه مراقبت پس از جراحی، بر طول عمر مفصل تأثیرگذار هستند.
عوارض احتمالی تعویض مفصل شانه چیست
عمل جراحی تعویض مفصل شانه مانند هر جراحی دیگر ممکن است با عوارض احتمالی همراه باشد مانند
عفونت
عفونت مفصل مصنوعی شانه ممکن است براثر ورود میکروب در حین جراحی به درون بافت های محل عمل ایجاد شود. در این موارد چند هفته تا چند ماه بعد از جراحی علائم عفونت مانند درد، تورم شانه، ترشح از محل عمل جراحی و یا تب ایجاد میشود.
در مواردی دیگر ممکن است میکروب مدتها بعد از جراحی از یک منشا عفونی دیگر در بدن و از راه جریان خون خود را به مفصل مصنوعی رسانده و آن را عفونی کند.
بنابراین در بیمارانی که مفصل مصنوعی شانه دارند باید بسیار مراقب بود تا اولا قبل از جراحی تمام کانون های عفونی احتمالی در بدن ریشه کن شوند و ثانیا بعدا هم عفونتی ایجاد نشود.
این بیماران بعد از جراحی تعویض مفصل شانه هر وقت نیاز به کار دندانپزشکی و یا آندوسکوپی داشته باشند باید آنتی بیوتیک مصرف کنند. همچنین با ظهور اولین علائم عفونت در بدن این بیماران باید بسرعت نسبت به درمان آن اقدام شود.
در صورت بروز عفونت در مفصل مصنوعی شانه درمان آن نیازمند استفاده از آنتی بیوتیک است و در غالب اوقات عفونت ریشه کن نمیشود مگر اینکه کل مفصل مصنوعی از شانه بیمار خارج شود.
لق شدن مفصل مصنوعی
اتصال مفاصل مصنوعی شانه به استخوان معمولا بعد از مدتی شل شده و مفصل مصنوعی لق میشود. در این موارد بیمار دچار درد در مفصل شانه شده و درمان آن عوض کردن مفصل مصنوعی لق شده با یک مفصل دیگر است. مفاصل مصنوعی شانه معمولا زودتر از مفاصل مصنوعی زانو و ران لق میشوند.
دررفتگی
همانطور که مفصل طبیعی شانه احتمال دررفتگی دارد این احتمال بعد از تعویض مفصل شانه هم وجود دارد. این احتمال البته در مفصل مصنوعی بیشتر است. در صورتی که مفصل مصنوعی شانه بیش از یک بار در برود باید عوض شود
آسیب به عروق و اعصاب شانه
عروق و اعصاب شانه به محل جراحی بسیار نزدیک هستند و احتمال آسیب دیده آنها در حین عمل تعویض مفصل شانه وجود دارد. آسیب اعصاب معمولا بر اثر کشیده شدن آنها در حین جراحی است. در این موارد آسیب معمولا موقتی است. البته ممکن است عروق و اعصاب آسیب دائمی هم ببینند.