هالوکس والگوس، یا انحراف انگشت شست پا یک مشکل شایع ارتوپدی است که باعث تغییر شکل انگشت شست و ایجاد برآمدگی در قسمت داخلی پنجه پا میشود. این اختلال میتواند باعث درد، التهاب و کاهش کیفیت زندگی شود و معمولاً در زنان و افراد مسن بیشتر دیده میشود.
نود درصد موارد این بیماری در زنان ایجاد میشود. هالوکس به معنای شست بوده و والگوس به معنای انحراف به سمت خارج است.
عواملی مانند ژنتیک، استفاده از کفشهای نامناسب و اختلالات ساختاری پا در بروز این بیماری مشکل نقش دارند. هالوکس والگوس میتواند به تدریج پیشرفت کند و در صورت عدم درمان باعث مشکلاتی در عملکرد پا و فعالیتهای روزانه شود.
علت هالوکس والگوس
هالوکس والگوس بیشتر در زنان و افراد مسن دیده میشود، اما عوامل مختلفی میتوانند در بروز آن نقش داشته باشند. علتهای اصلی هالوکس والگوس عبارتند از
ژنتیک و عوامل وراثتی
یکی از مهمترین عوامل ایجاد هالوکس والگوس ژنتیک است. در برخی خانوادهها این مشکل بیشتر دیده میشود که نشاندهنده نقش وراثت در بروز آن است. اگر یکی از والدین یا بستگان نزدیک به این اختلال مبتلا باشد، احتمال ابتلا در فرد افزایش پیدا میکند.
کفشهای نامناسب
پوشیدن کفشهای تنگ، باریک یا پاشنهبلند یکی از علل اصلی هالوکس والگوس است. این کفشها فشار زیادی به انگشتان پا وارد میکنند و باعث تغییر شکل تدریجی انگشت شست میشوند.
کفشهایی که فضای کافی برای انگشتان ندارند در طولانیمدت خطر ابتلا به این اختلال را افزایش میدهند. به همین دلیل زنان که بیشتر از کفشهای پاشنهبلند استفاده میکنند، بیشتر در معرض خطر قرار دارند.
کفش تنگ همچنین میتواند مشکلات عدیده دیگری مثل انگشت چکشی، میخچه یا هالوکس ریجیدوس را هم ایجاد کند.
انحراف شست موجب میشود مفصل متاتارسوفالاتژیال Metatarsophalangeal یعنی مفصلی که شست را به کف پا متصل میکند به طرف داخل برجسته شده و یک برآمدگی در سطح داخلی پنجه پا بوجود آید. به این برجستگی بونیون Bunion میگویند.
اختلالات ساختاری پا
برخی از اختلالات ساختاری پا میتوانند فرد را مستعد هالوکس والگوس کنند. صافی کف پا، انعطافپذیری بیش از حد مفاصل و ضعف عضلات پا از جمله این عوامل هستند. این مشکلات باعث میشوند که فشار بیشتری به بخش جلوی پا وارد شود و انحراف انگشت شست ایجاد شود.
آرتروز و بیماریهای التهابی مفاصل
آرتروز مفصل انگشت شست پا میتواند یکی از دلایل هالوکس والگوس باشد. این بیماری باعث التهاب و تخریب مفصل میشود و موجب تغییر شکل تدریجی انگشت میشود. همچنین بیماریهایی مانند روماتیسم مفصلی که با التهاب مفاصل همراه هستند میتوانند منجر به انحراف انگشت شست شوند.
فعالیتهای خاص و فشار مداوم
برخی از فعالیتهای بدنی که نیاز به ایستادن طولانی یا فشار مداوم به پا دارند ممکن است خطر ابتلا به هالوکس والگوس را بیشتر کنند. ورزشهایی مانند باله که در آن انگشتان پا تحت فشار زیاد قرار میگیرند از عوامل مستعدکننده این بیماری هستند.
سن و جنسیت
با افزایش سن احتمال بروز هالوکس والگوس بیشتر میشود. این مشکل در زنان نسبت به مردان شایعتر است که ممکن است به علت تفاوتهای هورمونی و استفاده از کفشهای خاص باشد.
علائم هالوکس والگوس
هالوکس والگوس میتواند باعث درد، ناراحتی و اختلال در فعالیتهای روزمره شود. شایعترین علائم این بیماری عبارتند از
برآمدگی استخوانی در شست پا
یکی از مشخصترین علائم هالوکس والگوس برآمدگی استخوانی در قسمت داخلی پا، نزدیک به مفصل انگشت شست است. این برآمدگی ممکن است کوچک باشد یا به تدریج بزرگتر شود. این تغییر شکل معمولا به علت انحراف استخوان متاتارس اول به سمت داخل ایجاد میشود.
درد
درد در ناحیه برآمدگی استخوانی یا مفصل انگشت شست یکی از شایعترین علائم هالوکس والگوس است. این درد ممکن است:
- در حین راه رفتن یا ایستادن طولانی مدت تشدید شود
- موقع پوشیدن کفشهای تنگ یا پاشنهبلند بدتر شود
- به صورت تیرکشنده یا مداوم احساس شود
قرمزی و التهاب
ناحیه اطراف برآمدگی ممکن است قرمز، متورم و ملتهب شود. این التهاب معمولاً به علت فشار مداوم کفش و تحریک پوست و بافت روی برآمدگی ایجاد میشود. گاهی هم ممکن است کیسههای مایعی (بورس) بر روی برجستگی، ملتهب شود که درد و ورم بیشتری ایجاد میکند.
محدودیت حرکت مفصل
هالوکس والگوس میتواند باعث کاهش انعطافپذیری و محدودیت حرکت مفصل انگشت شست شود. این محدودیت ممکن است به تدریج پیشرفت کند و باعث مشکلات بیشتری در فعالیتهای روزمره شود.
انحراف انگشت شست به سمت سایر انگشتان
در هالوکس والگوس انگشت شست به سمت سایر انگشتان منحرف میشود و گاهی حتی به زیر انگشت دوم میرود. این انحراف میتواند باعث روی هم رفتن یا فشردگی انگشتان به هم شود و مشکلات بیشتری مانند انحراف انگشتان کوچکتر یا تشکیل پینه ایجاد کند.
پینه و میخچه
فشار ناشی از انحراف انگشت شست ممکن است باعث ایجاد پینه یا میخچه در ناحیه زیر انگشتان یا روی برآمدگی شود. این مشکلات معمولا به دلیل تماس مداوم پا با کفش ایجاد میشوند.
تغییرات در ظاهر پا
ظاهر پا در افراد مبتلا به هالوکس والگوس تغییر میکند. پا ممکن است پهنتر به نظر برسد و انحراف انگشت شست، شکل طبیعی پا را تغییر دهد. ممکن است بر اثر فشار شست انگشت دوم پا منحرف شود و به روی انگشت سوم برود. این تغییرات ظاهری میتواند باعث نگرانیهای زیبایی و کاهش اعتماد به نفس شود.
درمان هالوکس والگوس
درمان انحراف شست پا بسته به شدت بیماری، علائم و تأثیر آن بر کیفیت زندگی فرد، متفاوت است.
اغلب موارد انحراف انگشت شست پا بدون نیاز به عمل جراحی قابل درمان هستند. پزشک ارتوپد معمولا در ابتدا سعی میکند بدون انجام عمل جراحی این عارضه را درمان کند و تنها در صورت عدم موفقیت ممکن است تصمیم به استفاده از جراحی هالوکس والگوس بگیرد.
طبق یک قاعده کلی اگر انحراف انگشت شست پا درد نداشته باشد لزوما نیاز به عمل جراحی ندارد. حتی در مواردی که این انحراف همراه درد باشد در بسیاری اوقات میتوان با پوشیدن کفش مناسب درد را از بین برد.
در پوشیدن کفش به نکات زیر دقت کنید.
- هیچوقت معیار شما برای انتخاب اندازه کفش شماره ای که روی آن نوشته شده است نباشد. این اندازه ها بر حسب شکل و سازنده کفش متفاوت است. همیشه کفش را به پا کرده و امتحان کنید.
- کفشی را انتخاب کنید که تا حد امکان به شکل پایتان باشد.
- در بسیاری افراد یک پا بزرگتر از پای دیگر است. کفشتان را برحسب پای بزرگترتان انتخاب کنید.
- کفش را در عصر ها بخرید چون در این موقع از روز پای شما در حداکثر اندازه خود است.
- وقتی برای امتحان کردن کفش سرپا می ایستید باید حدود یک سانتیمتر در جلوی بلندترین انگشت پایتان در داخل کفش فضای خالی وجود داشته باشد.
- مطمئن شوید پنجه کفشتان به اندازه پنجه پایتان است. پنجه پهن ترین قسمت پا و کفش است.
- هیچوقت کفش تنگ نخرید و فکر نکنید کفش بتدریج و با پوشیدن جا باز میکند.
- پاشنه پا در عین اینکه باید در کفش احساس راحتی کند، باید فیت هم باشد. پشت کفش باید پاشنه پایتان را کاملا دربر گرفته و اجازه سرخوردن و حرکت در کفش را به آن ندهد.
- با کفش چند قدم راه بروید تا مطمئن شوید اندازه پای شما است.
۱- پاشنه کفش باید یه اندازه پاشنه پای شما باشد ۲- پنجه کفش طوری باشد که جا برای خم و راست شدن انگشتان باشد ۳- در جلوی کفش حدود یک سانتیمتر فضای اضافه باشد
گاهی اوقات اگر کفشی اندازه شما است و فقط یک قسمت آن تنگ است کفاش میتواند آن قسمت را برای شما کشش داده و گشادتر کند.
درمانهای غیرجراحی
در مراحل ابتدایی هالوکس والگوس، معمولاً از روشهای غیرجراحی استفاده میشود. این روشها به کاهش درد و جلوگیری از پیشرفت بیماری کمک میکنند و شامل روش های زیر هستند.
کفشهای مناسب: پوشیدن کفشهای پهن، راحت و با فضای کافی برای انگشتان یکی از اولین مراحل درمانی است. کفشهای بدون پاشنه یا با پاشنه کوتاه، فشار روی انگشت شست را کاهش میدهند و مانع از بدتر شدن انحراف میشوند.
ارتوزها: استفاده از پدهای مخصوص، محافظهای سیلیکونی و کفیهای ارتوپدی میتواند به کاهش فشار روی ناحیه انحراف و کاهش درد کمک کند. این ابزارها به تنظیم موقعیت انگشت شست و کاهش تماس مستقیم آن با کفش کمک میکنند.
فیزیوتراپی: تمرینات کششی و تقویتی میتوانند به بهبود انعطافپذیری و قدرت عضلات پا کمک کنند. این اقدامان معمولاً به کاهش درد و جلوگیری از پیشرفت بیماری کمک میکنند. ماساژ هم گاهی میتوانند مفید باشند.
داروهای ضدالتهابی: داروهای غیر استروئیدی ضدالتهاب مانند ایبوپروفن میتوانند به کاهش درد و التهاب در موارد حاد کمک کنند.
آیا جراحی هالوکس والگوس کمک کننده هستند
قاعده کلی شروع درمان با روش های غیر جراحی است. اگر این روش ها موثر واقع نشدند عمل جراحی میتواند کمک کند. ۹۰-۸۵ درصد کسانی که برای درمان انحراف شست جراحی شده اند از نتیجه درمان راضی هستند. در حالات زیر معمولاً نیاز به عمل جراحی هالوکس والگوس وجود دارد.
- درد شدید در پنجه پا که مانع از انجام فعالیت های روزمره زندگی میشود. دردی که نمیگذارد بیمار خوب راه برود و کفش بپوشد ( البته منظور کفش های راحت است)
- تورم و التهاب مفصل شست پا که با استراحت و دارو خوب نمیشود
- در مواقعی که شست پا کاملاً به طرف دیگر انگشتان پا منحرف شده است
- خشکی و محدودیت حرکت در شست پا
- وقتی درد با داروی مسکن و پوشیدن کفش مناسب بهبود نمیابد
- گاهی انحراف انگشت شست پا در سنین نوجوانی در حدود سنی ۱۵-۱۰ سال بخصوص دختران بوجود میاید. در این سنین اصلاً توصیه به عمل جراحی نمیشود چون احتمال عود زیاد است
انواع جراحی هالوکس والگوس
هدف اعمال جراحی هالوکس والگوس از بین بردن درد و تصحیح تغییر شکلی است که در پنجه پا بوجود آمده است. این اعمال جراحی عبارتند از:
ترمیم تاندون ها و لیگامان های اطراف شست پا
در این بیماری در بسیاری اوقات بافت های نرم اطراف مفصل شست در یک طرف مفصل شل و در یک طرف دیگر سفت هستند و همین امر موجب انحراف انگشت شست پا میشود.
با این جراحی سعی میشود بافت های شل، سفت شوند و بافت های سفت و غیر قابل انعطاف شل شوند.
آرترودز
در جراحی آرترودز Arthrodesis یا فیوژن مفصلی غضروف مفصل متاتارسوفالانژیال یعنی مفصل بین شست پا و کف پا کاملاً برداشته شده و این مفصل خشک میشود. از این نوع عمل جراحی معمولاً در بیمارانی که سائیدگی شدیدی در این مفصل دارند یا اعمال جراحی قبلی که برای تصحیح انجام شده موفق نبوده است استفاده میشود.
بونیونکتومی
در جراحی بونیونکتومی Bunionectomy برجستگی استخوانی کنار مفصل شست برداشته میشود. از آن در مواقعی استفاده میشود که شست انحراف زیادی نداشته و مشکل بیمار بیشتر برجسته بودن استخوان است.
رزکشن آرتروپلاستی
در رزکشن آرتروپلاستی Resection Arthroplasty استخوان دو طرف مفصل متاتارسوفالانژیال شست برداشته میشود. در افراد مسن یا افراد با سائیدگی شدید مفصل شست یا کسانی که جراحی های قبلی در درمان بیماری موفق نبوده اند استفاده میشود.
استئوتومی
در استئوتومی Osteotomy استخوان های اطراف مفصل شست شکسته شده و سپس در وضعیت مناسب دوباره در کنار یکدیگر قرار داده میشوند.
اکثر اعمال جراحی هالوکس والگوس بصورت سرپایی انجام میشوند به این معنی که بیمار چند ساعت قبل از جراحی در بیمارستان بستری شده و سپس به اطاق عمل میرود. در آنجا معمولاً جراحی بدون استفاده از بیهوشی عمومی انجام میشود.
پزشک با تزریق داروهای بیحسی در ناحیه مچ پای شما، پا را بیحس کرده و جراحی را انجام میدهد. در حین جراحی شما هوشیار هستید. جراحی حدود یک ساعت طول میکشد و بعد از آن شما به اطاق ریکاوری رفته و بعد از چند ساعت از بیمارستان مرخص میشوید.
عوارض احتمالی جراحی
عمل جراحی هالوكس والگوس در صورتیكه به درستی انجام شود در غالب موارد نتیجه مناسبی را بدست میدهد.
عوارض بعد از جراحی این بیماری در كمتر از ده درصد موارد بوجود میاید. این عوارض عبارتند از عفونت، عود انحراف شست، آسیب به اعصاب پا و بهبود نیافتن درد. اگر بعد از جراحی عارضه ای پیش بیاید نیاز به درمان دارد.
چه اقداماتی باید بعد از جراحی هالوكس والگوس انجام شود
موفقیت در درمان این عارضه تا حدود زیادی وابسته به این است كه شما تا چه حد دستورات پزشك را رعایت میكنید. پس همكاری بین پزشك و بیمار اهمیت فوقالعادهای دارد.
♦ در حین ترخیص از بیمارستان پای شما با باند پانسمان شده است. ممكن است پای شما را گچ گرفته باشند یا پای شما را در كفش طبی خاصی گذاشته باشند.
معمولاً بخیه ها بعد از دو هفته خارج میشوند ولی پای شما باید تا 8-6 هفته حمایت شود. پانسمان های خود را دست نزنید و همیشه آنها را خشك نگه دارید. در حین حمام، پای خود را در كیسه پلاستیكی بگذارید تا خیس نشود.
♦ ممكن است پزشك جراح شما از شما بخواهد تا در چند روز اول بعد از جراحی برای راه رفتن از واكر یا عصا استفاده كنید.
با بهبودی بیشتر زخم، شما خواهید توانست بیشتر روی پایتان وزن بگذارید با این حال سعی كنید در چند هفته اول بعد از جراحی زیاد راه نروید. معمولاً بعد از گذشت یك هفته از جراحی میتوانید رانندگی كنید.
♦ در چند روز اول بعد از جراحی هالوکس والگوس دراز بكشید و با گذاشتن چند بالشت در زیر پایتان آنرا بالا نگه دارید. برای كاهش درد و تورم با صلاحدید پزشك معالج میتوانید از سرمای موضعی استفاده كنید.
تا حدود شش ماه بعد از جراحی قدری تورم در ناحیه شست خواهید داشت. بعد از برداشتن كلی پانسمان ها، تا چند ماه سعی كنید از كفش های راحت مثل كفش های ورزشی استاده كنید.
♦ نرمش های خاصی برای افزایش انعطاف پذیری پا و تقویت عضلات پا به شما آموزش داده میشود. آنها را انجام دهید.
♦ داروهایی را كه پزشك معالج بعد از جراحی هالوکس والگوس برای شما تجویز میكند شامل چند روز استفاده از آنتی بیوتیك برای پیشگیری از ایجاد عفونت در محل جراحی و مصرف داروهای ضد درد است. از آنها استفاده كنید.
در موارد زیر با پزشك خود تماس بگیرید
اگر پانسمان پای شما شل شد، خارج شد یا خیس شد.
اگر پانسمان شما خونی یا با ترشحات آلوده شد.
اگر داروهایی كه بعد از جراحی به شما داده شده است شما را اذیت میكند.
در صورت تب، لرز، قرمزی یا گرما در اطراف محل عمل، درد افزایش یابنده یا تورم در ساق یا پای عمل شده سریعاً به پزشك مراجعه كنید.