آرتروز شست پا که به نام هالوکس ریجیدوس (معنی سخت شدن شست) نیز معروف است یکی از بیماریهای شایع مفاصل پا است که میتواند تاثیر مهمی در راه رفتن داشته باشد.
این بیماری با تخریب غضروف مفصل شست پا همراه است که منجر به درد، سفتی و کاهش حرکت مفصل میشود. آرتروز شست پا میتواند در افراد با هر سنی رخ دهد ولی بیشتر در افراد مسن دیده میشود.
عواملی مانند وراثت، آسیبهای قبلی به شست پا و روش زندگی میتوانند نقش مهمی در بروز این بیماری ایفا کنند.
علت بروز آرتروز شست پا
شایعترین محل آرتروز یا سائیدگی مفصلی در کف پا در انگشت شست است، درست در مفصلی که بین شست و کف پا وجود دارد و به آن مفصل متاتارسوفالانژیال Metatarsophalangeal میگویند.
آرتروز این مفصل را هالوکس ریجیدوس یا شست خشک شده مینامند. هالوکس به معنای شست و ریجید به معنای خشک و دارای محدودیت حرکت است و منظور این است که در این بیمار مفصل شست پا دچار خشکی حرکتی شده است.
مفصل شست پا بسیار مهم است چون در حین راه رفتن فشار زیادی روی آن وارد میشود و باید مرتبا خم و راست شود و در صورت مشکل دار شدن راه رفتن واقعاً دردناک میشود.
آرتروز شست پا یا هالوکس ریجیدوس Hallux rigidus به علت تخریب تدریجی غضروف مفصل شست پا ایجاد میشود. غضروف نقش مهمی در کم کردن اصطکاک بین استخوانها و حرکت روان مفصل ایفا میکند. وقتی غضروف آسیب پیدا میکند یا تخریب میشود، استخوانها به صورت مستقیم با هم تماس پیدا میکنند که این امر موجب التهاب، درد و کاهش حرکت مفصل میشود.
یکی از عوامل اصلی زیمنه ساز بروز آرتروز شست پا پیری است. با بالا رفتن سن غضروف مفاصل بتدریج خراب میشود. عوامل ژنتیکی هم نقش مهمی در ایجاد این بیماری دارند. اگر اعضای خانواده شما سابقه هالوکس ریجیدوس داشته باشند با احتمال بیشتری شما به این بیماری مبتلا میشوید.
آسیبهای قبلی به مفصل شست پا هم میتواند زمینه آرتروز آن را فراهم کند. شکستگیها و دیگر آسیبهای شدید میتوانند منجر به تخریب غضروف شوند. اضافه وزن و چاقی هم فشار زیادی به مفاصل شست پا وارد میکند و این فشار میتواند موجب تخریب غضروف شود.
فعالیتهای ورزشی سنگین یا شغلهایی که نیاز به استفاده مکرر و شدید از مفصل شست پا دارند خطر ابتلا به آرتروز شست پا را زیاد میکنند چون فشار زیاد به مفصل میتواند باعث سایش غضروف شود. استفاده از کفشهای نامناسب مثل کفش های پاشنهبلند یا خیلی تنگ و ایستادن یا راه رفتن بمدت زیاد بدون استراحت کافی میتواند خطر ابتلا به این بیماری را زیاد کند.
گاهی اوقات آرتروز شست پا میتواند به علت بیماریهایی مثل روماتیسم مفصلی یا عفونتهای مفصلی ایجاد شود. این بیماریها میتوانند باعث التهاب مزمن مفصل شوند که نتیجه آن تخریب غضروف مفصلی است. بیماری های متابولیک مثل دیابت و چاقی هم میتوانند نقش مهمی در بروز آرتروز شست پا داشته باشند.
شکل نامناسب استخوانها یا عدم تعادل عضلانی هم میتوانند به تخریب غضروف و بروز آرتروز شست پا کمک کنند. این ناهنجاریها ممکن است مادرزادی باشند یا در اثر آسیبهای بعدی ایجاد شوند و باعث فشار نامناسب به مفصل شست پا شوند. مثلا افرادی که کف پای صاف یا قوس بیش از حد دارند بیشتر در معرض این مشکل قرار میگیرند.
علائم هالوکس ریجیدوس
علائم هالوکس ریجیدوس معمولا بتدریج شدت میگیرد و بیشتر میشود. اولین نشانههای این بیماری معمولا بصورت درد و خشکی در مفصل شست پا است. این درد معمولا بعد از فعالیتهای بدنی یا در عصرها و بعد از کار روزانه بیشتر میشود و ممکن است با استراحت کاهش یابد.
یکی از علائم مهم آرتروز شست پا یا هالوکس ریجیدوس کاهش دامنه حرکتی مفصل است. افراد مبتلا ممکن است احساس کنند که نمیتوانند مفصل شست پا را به طور کامل حرکت دهند و احساس سفتی و خشکی در شست پا داشته باشند.
تورم و التهاب در ناحیه مفصل شست پا هم از علائم شایع این بیماری است. این تورم میتواند باعث احساس سنگینی و ناراحتی در پا شود.
صداهای خراشیدگی در مفصل شست پا هم میتواند از علائم آرتروز باشد. این صداها موقعی ایجاد میشوند که استخوانها به علت خراب شدن غضروف به هم برخورد میکنند. احساس این صداها ممکن است همراه با درد باشد.
وقتی هالوکس ریجیدوس پیشرفت میکند شکل مفصل عوض میشود و گاهی ممکن است استخوانها به طور غیر طبیعی حرکت کنند و این میتواند موجب کاهش پایداری مفصل شست پا شود.
کاهش قدرت عضلات اطراف مفصل شست پا هم از علائم دیگر این بیماری است. ضعف عضلات میتواند به افزایش فشار به مفصل و تسریع تخریب غضروف کمک کند. کاهش قدرت میتواند باعث احساس خستگی و عدم توانایی در انجام فعالیتهای روزانه هم بشود.
افراد مبتلا به آرتروز شست پا ممکن است احساس گرم شدن در ناحیه مفصل داشته باشند. این احساس گرما به علت التهاب و افزایش جریان خون مفصل ایجاد میشود.
افراد مبتلا به هالوکس ریجیدوس ممکن است به دلیل درد و محدودیت حرکتی طریقه راه رفتن خود را تغییر دهند که این میتواند منجر به مشکلات ثانویه در سایر مفاصل شود. چون در موقع راه رفتن درد در زیر شست پا بیمار را اذیت میکند خیلی از این بیماران روی لبه خارجی پا راه میروند.
آرتروز شست پا میتواند به علت درد مزمن و کاهش حرکت مفصل موجب بروز استرس، افسردگی و کاهش کیفیت زندگی شود.
درمان آرتروز شست پا
درمان آرتروز شست پا معمولا استفاده از روشهای غیرجراحی و جراحی است و هدف آن کاهش درد، افزایش دامنه حرکتی و بهبود کیفیت زندگی بیمار است. انتخاب نوع درمان بستگی به شدت بیماری، سن بیمار، سطح فعالیت و وضعیت عمومی سلامت او دارد.
یکی از روشهای درمان آرتروز شست پا، استفاده از داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی مثل سلکوکسیب است. این داروها میتوانند به کاهش التهاب و درد مفصل کمک کنند. گاهی پزشک ممکن است داروی کورتون را به درون مفصل تزریق کند تا التهاب را به سرعت کم کند.
فیزیوتراپی یکی دیگر از روشهای موثر در درمان آرتروز شست پا است. تمرینات فیزیوتراپی میتوانند به تقویت عضلات اطراف مفصل، افزایش دامنه حرکتی و کاهش درد کمک کنند.
استفاده از بریس و کفش طبی هم میتواند در مدیریت آرتروز شست پا موثر باشد. اینها میتوانند فشار اضافی به مفصل را کم کرده و درد را کمتر کنند. کفشهای مناسب با کفیهای خوب میتوانند به توزیع وزن در زیز شست پا کمک کرده و فشار بر مفصل را کاهش دهند.
کفش مناسب آرتروز شست پا کفش با پنجه گشاد و پاشنه کوتاه است. کف کفش هرچه سفت تر باشد بهتر است چون موجب میشود مفصل شست پا در حین راه رفتن کمتر خم و راست شود. کفش های با کف نرم و قابل انعطاف شدت درد را بیشتر میکنند.
تزریقهای هیالورونیک اسید ممکن است در درمان آرتروز شست پا موثر باشد. این تزریقها میتوانند حرکت مفصل را بهتر کرده و درد را کاهش دهند. هیالورونیک اسید مادهای است که بطور طبیعی در مایع مفصلی وجود دارد و به عنوان روانکننده عمل میکند.
تغییرات سبک زندگی هم در مدیریت هالوکس ریجیدوس مهم است. کاهش وزن میتواند فشار بر مفصل را کم کرده و پیشرفت بیماری را کند کند. انجام فعالیتهای بدنی منظم و مناسب میتواند به حفظ حرکت مفصل و کم کردن خشکی مفصلی کمک کند.
مکملهای غذایی مثل گلوتامین، کلسیم و ویتامین D میتوانند به تقویت استخوانها و غضروف کمک کنند. مشاوره با پزشک قبل از شروع مصرف هر مکملی ضروری است تا از تداخل دارویی جلوگیری شود.
درمانهای مکمل مثل طب سوزنی، ماساژ درمانی و یوگا هم میتوانند به کاهش درد و بهتر کردن حرکت مفصل کمک کنند. این روشها میتوانند به کاهش استرس و افزایش آرامش بدن کمک کنند که در مدیریت آرتروز شست پا موثر است.
در موارد شدیدتر بیماری، جراحی انجام میشود. جراحیهای مختلفی برای درمان آرتروز شست پا وجود دارد. انتخاب نوع جراحی بستگی به شدت تخریب مفصل دارد. این جراحی ها عبارتند از
شیوینگ استخوان: در مواردی که هالوکس ریجیدوس خیلی شدید نباشد انجام میشود. در این روش استخوان های اضافی ایجاد شده در اطراف مفصل برداشته میشوند تا درد کم شده و حرکت مفصل بهتر شود. حتی ممکن است قسمتی از خود مفصل هم خارج شود. به آن جراحی کیلکتومی Cheilectomy هم میگویند.
فیوژن مفصل: در موارد پیشرفتهتر ممکن است جراحی برای ثابت کردن مفصل انجام شود تا درد به حداقل برسد. در این روش دو استخوانی را که مفصل متاتارسوفالاتژیال را درست میکنند به یکدیگر جوش میدهد.
با این کار حرکت این مفصل شست پا کاملاً از بین میرود یعنی شما دیگر نمیتوانید آن مفصل را خم و راست کنید ولی درد آن هم از بین میرود.
تعویض مفصل: جراحی آرتروپلاستی Arthroplasty در بیماران مسن تر که کمتر راه میروند مفید است. در این نوع عمل جراحی مفصل متاتارسوفالانژیال برداشته شده و به جای آن یک مفصل مصنوعی گذاشته میشود.
پیشگیری از هالوکس ریجیدوس
برای پیشگیری از هالوکس ریجیدوس باید اصولی را رعایت کرد. یکی از مهمترین راه های پیشگیری کنترل وزن مناسب بدن است. اضافه وزن میتواند فشار زیادی به مفصل شست پا وارد کند و خطر تخریب غضروف را بیشتر کند. با کاهش وزن فشار بر روی مفصل کم شده و احتمال بروز آرتروز کاهش مییابد.
فعالیت بدنی منظم و مناسب نیز نقش کلیدی در پیشگیری از آرتروز شست پا دارد. ورزشهایی مثل پیادهروی، شنا و دوچرخهسواری میتوانند به تقویت عضلات اطراف مفصل کمک کرده و حرکت مفصل را حفظ کنند. تمرینات کششی هم میتوانند از سفتی و کاهش دامنه حرکتی جلوگیری کنند.
استفاده از کفشهای مناسب که حمایت کافی از قوس پا داشته باشند و موجب توزیع یکنواخت وزن در کف پا شوند میتوانند فشار بر مفصل شست پا را کاهش دهند.
پیشگیری از آسیبهای مکرر به مفصل شست پا هم از راههای دیگر پیشگیری است. این یعنی استفاده از تجهیزات حفاظتی در ورزشها و مشاغل سخت. همچنین رعایت ایمنی در فعالیتهای روزانه میتواند از آسیب به مفصل جلوگیری کند.
تغذیه سالم و متعادل میتواند به پیشگیری از آرتروز شست پا کمک کند. مصرف مواد غذایی غنی از کلسیم و ویتامین D برای سلامت استخوانها و غضروف ضروری است. مصرف مواد غذایی ضد التهابی مانند ماهیهای چرب و سبزیجات میتواند به کاهش التهاب و حفظ سلامت مفاصل کمک کند.
درمان به موقع آسیبهای مفصل و جلوگیری از تخریب غضروف میتواند از پیشرفت آرتروز جلوگیری کند. در صورت بروز هرگونه آسیب به مفصل شست پا باید در اولین فرصت به پزشک مراجعه کرد.
مدیریت استرس هم میتواند به پیشگیری از بروز آرتروز شست پا کمک کند. استرس مزمن میتواند سیستم ایمنی بدن را ضعیف کرده و به التهابات مزمن کمک کند. تمرینهای آرامشبخش مانند یوگا و مدیتیشن میتوانند به کاهش استرس و حفظ سلامت مفاصل کمک کنند.
بررسیهای منظم پزشکی میتواند به تشخیص زودرس مشکلات و شروع درمان کمک کند. با رعایت این نکات میتوان خطر ابتلا به آرتروز شست پا را به طور قابلتوجهی کاهش داد.