ورم مفصل یا باد مفاصل به معنای بزرگ شدن و افزایش حجم جایی است که مفصل قرار گرفته است. شایعترین علت این افزایش حجم افزایش مقدار مایع مفصلی است.
با این حال بزرگتر شدن بافت های دیگر مفصل و یا حتی بافت های اطراف مفصل هم میتواند موجب شود تا مفصل بزرگتر شود و یا حداقل بزرگتر به نظر آید.
آناتومی
مفصل جایی است که دو استخوان در کنار هم حرکت کرده و سطوح آنها روی هم میلغزند.
روی این سطوح را لایه ای از غضروف مفصلی پوشانده است که وظیفه آن صاف و لغزنده کردن سطح استخوان و در نتیجه تسهیل حرکت است. اطراف مفصل به توسط یک پرده بافتی کلفت پوشانده شده که به آن کپسول مفصلی میگویند.
سطح درونی کپسول مفصلی لایه نازکی از بافتی به نام سینوویوم پوشیده شده است که به آن لایه یا پرده سینوویال میگویند. وظیفه پرده سینوویال ترشح مایع مفصلی است.
مایع مفصلی لزج و لیز است و موجب لغزنده شدن بیشتر سطوح مفصلی میشود. این مایع همچنین تغذیه سلول های غضروفی را به عهده دارد.
علل ورم مفصل یا باد مفاصل چیست
مهمترین علت ورم مفصل افزایش مایع سینوویال درون مفصل است. افزایش مایع درون مفصل میتواند به علل مختلفی ایجاد شود که مهمترین آنها عبارتند از
♦ خونریزی درون مفصل به علت شکستگی استخوان، پارگی رباط، منیسک و یا بافت سینوویوم و یا بدنبال ضربه مختصر به مفصل فردی که هموفیلی دارد. خونریزی درون مفصل را همارتروز Hemarthrosis میگویند
♦ ترشح بیشتر مایع مفصلی بدنبال کشیدگی و آسیب بافت سینوویال مانند آنچه در پارگی های منیسک زانو دیده میشود
♦ تومورهای بافت سینوویال و بدنبال آن ترشح بیشتر مایع مفصلی
♦ التهاب بافت سینوویال و ترشح بیشتر مایع مفصلی. به هر علتی که مفصل دچار آرتریت شود بافت سینوویال میتواند ملتهب شده و مایع بیشتری را ترشح کند.
اصولا آرتریت به معنای التهاب مفصل است و این التهاب عمدتا در بافت سینوویال ایجاد میشود. پس در هر آرتریت التهاب بافت سینوویال وجود دارد.
با این حال این التهاب میتواند منجر به افزایش ترشح مایع مفصلی بشود و یا ممکن است مقدار ترشح و تولید مایع مفصلی طبیعی باقی بماند. با این حال در غالب آرتریت ها خواص و جنس مایع مفصلی تغییر میکند.
* * * * * * * *
مهمترین علل آرتریت مفاصل که میتواند موجب افزایش مایع مفصلی و در نتیجه ورم مفصل شود عبارتند از
- آرتروز یا استئوآرتریت
- روماتیسم مانند آرتریت روماتوئید، تب روماتیسمی، اسپوندیلیت انکیلوزان، آرتریت پسوریازیسی، لوپوس
- بیماری های متابولیک مانند نقرس و نقرس کاذب
- عفونت های مفصلی مانند عفونت های چرکی، عفونت سلی و یا عفونت های ویروسی
علل دیگر ورم مفصل عبارتند از
- رشد بافت سینوویال در بیماری هایی مانند روماتیسم مفصلی، عفونت سلی و یا تومورهای سینوویال
- بزرگ شدن استخوان مفصل در آرتروز
- گاهی اوقات ورم مفصل به علت ورم بافت های اطراف آن بوده و خود مفصل مشکلی ندارد مانند
- تورم بورس های اطراف مفصل و ایجاد بورسیت
- تورم پوست اطراف مفصل مانند آلرژی و حساسیت
- تومور های اطراف مفصل مانند گانگلیون در مچ دست
- تنوسینوویت مانند بیماری دکرون در مچ دست
علائم و درمان ورم مفصل چیست
ورم مفصل به معنای بزرگ شدن و افزایش حجم جایی است که مفصل قرار گرفته است. شایعترین علت این افزایش حجم افزایش مقدار مایع مفصلی است.
افزایش حجم بافت سینوویال و یا بافت استخوانی مفصل هم میتواند موجب ورم آن شود. در بعضی موارد افزایش حجم بافت های اطراف مفصل علت ورم آن است.
علائم ورم مفصل چیست
مسلما ورم مفصل خود یک علامت است ولی همین ورم میتواند موجب بروز علائمی دیگر شود مانند
- درد مفصل
- محدود شدن حرکات مفصل
- احساس گرما در حین لمس کردن مفصل
درمان ورم مفصل
برای درمان مناسب باید ابتدا تشخیص درست داده شود. باید با انجام بررسی های لازم علت ورم مشخص شده و متناسب با آن درمان مناسب صورت گیرد.
با این حال وقتی که ورم مفصل تازه ایجاد شده است تا زمانیکه بیمار به پزشک میرسد بعضی اقدامات اولیه ممکن است بتواند ورم مفصل را کم کند. مهمترین این اقدامات عبارتند از
- قطع کامل فعالیت های ورزشی و بدنی مشکل
- بالا نگه داشتن مفصل ورم کرده
- سرد کردن مفصل ورم کرده
- بیحرکت کردن مفصل با آتل
درمان قطعی ورم مفصل به توسط پزشک برحسب اینکه علت بوجود آورنده آن چه باشد متفاوت است
♦ در مواردی که خون زیادی در درون مفصل جمع شده باشد باید به توسط سرنگ از مفصل خارج گردد ولی مهمتر از خارج کردن خون درمان علت زمینه ای خونریزی است.
اگر بیمار مبتلا به هموفیلی است باید با تزریق فاکتورهای انعقادی جلوی خونریزی بیشتر را گرفت و در صورتیکه خونریزی به علت ضربه و آسیب مفصل (مانند شکستگی های داخل مفصلی، پارگی منیسک یا پارگی رباط صلیبی) ایجاد شده است آن آسیب شناسایی شده و درمان گردد
♦ در مواردی که علت ورم مفصل افزایش مایع مفصلی باشد پزشک معالج برای بررسی علت ورم، مقداری از مایع را با سوزن خارج کرده و آن را به آزمایشگاه ارسال میکند.
در آزمایشگاه مواد شیمیایی موجود در مایع و سلول هایی که بطور طبیعی در آن وجود دارند بررسی شده و به پزشک گزارش میشوند.
پزشک با استفاده از اطلاعات بدست آمده درمان مناسب را انجام میدهد. بررسی این مایع میتواند وجود عفونت، روماتیسم و یا بیماری های متابولیک را نشان دهد
♦ وقتی رشد بافت سینوویال مفصل زیاد میشود ممکن است نیاز به عمل جراحی و خروج بافت اضافه وجود داشته باشد. به این عمل جراحی سینوویکتومی میگویند
♦ وقتی استخوان اضافه زیادی در اطراف مفصل ایجاد شده و موجب محدود شدن حرکات مفصل شود ممکن است نیاز به عمل جراحی وجود داشته باشد
خشکی مفصل چیست
خشکی مفصل به معنی محدودیت در حرکت مفصل است. وقتی فرد نمیتواند مفصل خود را به راحتی حرکت دهد و احساس میکند حرکت مفصل آن نرمی قبل را نداشته و انعطاف مفصل کم شده میگویند دچار خشکی شده است.
علل خشکی مفصل چیست
مفصل ممکن است به دلایلی خوب حرکت نکند که در دایره تعریف خشکی مفصل نیست. بطور مثال
♦ گاهی اوقات فرد به علت فلج عصبی یا عضلانی قادر به حرکت دادن یک مفصل نیست و یا در انجام حرکت آن ضعف دارد ولی فرد دیگری میتواند مفصل او را کاملا در تمام جهات حرکت دهد.
به عبارت دیگر حرکت اکتیو یا فعال مفصل مشکل دارد ولی حرکت پاسیو آن بی عیب است. این وضعیت را خشکی مفصل نمیگویند
♦ گاهی اوقات فرد به علت احساس درد مفصلی از حرکت دادن آن اجتناب میکند چون میبیند با حرکت دادن مفصل احساس درد وی بیشتر میگردد و اگر درد وی را بتوان با هر روشی از بین برد حرکت مفصل بخوبی و در همه جهات انجام میشود.
این وضعیت را هم خشکی مفصل نمیگویند. البته باید دانست بسیاری از موارد خشکی مفصل واقعی همراه با درد است ولی در این موارد حتی با رفع درد نمیتوان مفصل را به خوبی حرکت داد
پس وقتی نتوان مفصلی را حتی بعد از رفع کامل درد به توسط فرد دیگری کاملا حرکت داد وضعیت ایجاد شده را خشکی مفصل یا محدودیت دامنه حرکتی مفصل مینامند.
شایعترین علت خشکی مفصل آرتریت است. آرتریت علل متفاوتی دارد که مهمترین آنها عبارتند از
آرتروز یا استئوآرتریت
روماتیسم مانند آرتریت روماتوئید، تب روماتیسمی، اسپوندیلیت انکیلوزان
بیماری های متابولیک مانند نقرس و نقرس کاذب
- عفونت های مفصلی مانند عفونت های چرکی و عفونت سلی
- تومورهای داخل یا اطراف مفصل
علل دیگر خشکی مفصل عبارتند از
- گیر کردن استخوان یا غضروفی آزاد در درون مفصل
- گیر کردن یک منیسک پاره شده در داخل مفصل
- بد جوش خوردن یک شکستگی داخل مفصلی و ایجاد سطوح ناهموار در سطح مفصل
- ایجاد استخوان اضافه و نابجا در بافت های اطراف مفصل
- کم شدن انعطاف یا کوتاه شدن بافت های اطراف مفصل مانند رباط، تاندون و عضلات
وقتی که به هر علتی بیمار یک مفصل خود را برای مدت طولانی حرکت ندهد بافت های نرم اطراف آن مانند عضلات، تاندون ها، رباط ها و کپسول مفصلی کوتاه میشوند و خاصیت کشسانی و انعطافی آنها کمتر میگردد.
این تغییرات منجر به خشکی مفصل میشوند. پس حرکت ندادن طولانی مدتی هر مفصلی به هر علتی میتواند موجب خشکی مفصل شود.
خشکی مفصل در ابتدا ممکن است در شروع حرکت باشد. بطور مثال وقتی بیمار صبح از خواب برمیخیزد ممکن است احساس کند بعضی مفاصل او خشک هستند ولی بعد از چند دقیقه حرکت کردن بتدریج حرکت آنها روان تر میشود.
گاهی هم ممکن است بیمار احساس کند بعد از مدت طولانی نشستن وقتی میخواهد بایستد زانوانش خشک هستند ولی بتدریج و با مدتی راه رفتن بتدریج نرمتر میشوند.
این حالات در آرتروز و در روماتیسم مفصلی بیشتر دیده میشوند. معمولا با پیشرفت بیماری این خشکی دائمی میشود.
در آرتریت مکانیسم های مختلفی میتوانند موجب خشکی مفصل شوند مانند
- افزایش مقدار مایع مفصلی
- رشد بافت سینوویال درون مفصل
- کلفت و ضخیم شدن کپسول مفصلی و کم شدن قابلیت ارتجاعی و انعطاف پذیری آن
- از بین رفتن غضروف مفصلی و ساییده شدن سطوح استخوانی بر روی یکدیگر
- ایجاد استخوان اضافی در لبه سطوح مفصلی که به آن استئوفیت میگویند.
درمان خشکی مفصل چیست
درمان خشکی مفصل برحسب علت بوجود آورنده آن و اینکه چه مدتی از شروع آن گذشته است متفاوت است.
برای مثال وقتی که بدنبال شکستگی در داخل یا اطراف یکی مفصل محدودیت حرکتی در مفصل مربوطه ایجاد میشود اگر مدت زمان زیادی از شکستگی نگذشته و شکستگی هم جوش خورده باشد میتوان با انجام حرکات کششی تحت نظر فیزیوتراپ حرکات مفصلی را بهتر کرد.
اگر چند ماه از شکستگی گذشته باشد ممکن است فیزیوتراپی نتواند تاثیری در رفع محدودیت حرکتی داشته باشد.
در این موارد ممکن است پزشک جراح بتواند مفصل بیمار را در اطاق عمل و بعد از بیهوشی، خم و راست کرده و به محدودیت حرکتی آن غلبه کند.
در مواردی که مدت زیادی از شکستگی گذشته باشد تنها راه بهتر کرده دامنه حرکتی مفصل عمل جراحی است.
صرفنظر از علت خشکی مفصل، به عنوان اولین قدم درمانی میتوان با انجام نرمش های کششی تا حدی دامنه حرکتی مفصل را بهبود داده و احتمالا نیاز به جراحی را مرتفع کرد. با این حال بسیاری از بیماران نیاز به عمل جراحی پیدا میکنند.
اقدامات زیر میتوانند به برطرف کردن خشکی مفصل کمک کنند
- خروج مایع مفصلی که زیاد شده است
- خارج کردن بافت سینوویال که رشد زیادی کرده است
- خارج کردن استئوفیت ها یا استخوان های نابجا
- خارج کردن استخوان یا غضروف رها شدن در مفصل
- برطرف کردن پارگی منیسک
- اصلاح بد جوش خوردگی استخوان
- بلند کردن تاندون یا عضله یا کپسول مفصلی کوتاه شده
- تعویض مفصل، مثلا در خشکی شدید مفصل ران انجام جراحی توتال هیپ