آیا شما هم کف پای صاف دارید. ساده ترین راه برای تشخیص کف پای صاف اینست که پای خود را خیس کرده و سپس روی یک سطح صاف و خشک بایستید بطوریکه اثر کف پای شما روی آن سطح باقی بماند. تفاوت آنها در شکل زیر نشان داده شده است.
در کسانی که صافی کف پا دارند قوس طولی کف پا یا کم شده و یا کاملا از بین رفته است و در موارد شدید قسمت داخلی کف پا در حالت ایستادن، با زمین تماس پیدا میکند. همچنین در این بیماران پاشنه پا به سمت خارج منحرف میشود.
قوس کف پا چگونه ایجاد میشود
کف پای صاف در کودکان زیر سن مدرسه طبیعی است و تقریبا تمام بچه ها در هنگام تولد صافی کف پا دارند که به آن کف پای صاف فیزیولوژیک Physiologic flat foot میگویند.
این حالت عمدتا به علت شل بودن تاندون ها و لیگامان های کف پا و به علت ضعیف بودن عضلات کف پا و همچنین به علت چربی است که در زیر پوست کف پای بچه وجود دارد.
بتدریج و در سال های بعدی عمر، با سفت شدن بافت های نرم کف پا و قویتر شدن عضلات و کم شدن چربی کف پا، قوس کف پا ظاهر میشود.
معمولا قوس کف پا در سنین ۷-۵ سالگی بوجود میاید. در حدود ۲۵-۱۵ درصد افراد این قوس هرگز ایجاد نمیشود و کف پای آنها همیشه صاف باقی میماند ولی کف پای صاف در کودکان هیچ گونه ناراحتی را برای آنها ایجاد نمیکند.
کف پای صاف چه انواعی دارد
صافی کف پا مشکلی است که در آن قوس کف پا که معمولاً در سمت داخلی کف پا دیده میشود از بین رفته است. کف پای صاف در بسیاری افراد از نوع صافی قابل انعطاف یا Flexible flat foot است.
این افراد وقتی سرپا می ایستند کف پایشان صاف است ولی وقتی روی پنجه پا می ایستند یا وقتی که پایشان را از زمین بلند میکنند قوس کف پا تشکیل میشود.
در واقع بسیاری، این وضعیت را اصلاً بیماری ندانسته و ذکر میکنند همانطور که شکل صورت انسان ها با یکدیگر متفاوت است ممکن است شکل کف پایشان هم با هم متفاوت باشد.
در بسیاری از بچه های نوپا وقتی که بچه تازه راه رفتن را آموخته است پدر و مادر متوجه کف پای صاف وی شده و وحشت زده به پزشک مراجعه میکنند. توجه داشته باشیم که صافی کف پا در این سن و سال کاملاً طبیعی است.
در اکثر اوقات با افزایش سن بچه، بافت های کف پا بتدریج سفت تر شده و قوس کف پا معمولا تا سنین مدرسه رفتن بچه تشکیل میشود. اگر صافی کف پا در کودکان تا بعد از این سنین هم ادامه پیدا کرده و موجب درد کف پا شد باید به پزشک مراجعه کرد.
کف پای صاف قابل انعطاف در بسیاری مواقع زمینه خانوادگی دارد یعنی برادر و خواهران یا فرزندان یا یکی از والدین فرد هم ممکن است این حالت را داشته باشد. صافی کف پا گاهی اوقات در حین بارداری یا در سنین بالا تشکیل میشود.
گاهی اوقات صافی کف پا قابل انعطاف نیست به این معنا که وقتی پای بیمار روی زمین نیست هم قوس کف پا دیده نمیشود و یا موقعی که شست پای بیمار به بالا میرود هم قوس کف پا ایجاد نمیشود. به این نوع از بیماری کف پای صاف غیر قابل انعطاف یا ریجید Rigid flat foot میگویند.
این نوع صافی کف پا نیاز به توجه بیشتر و درمان دارد. گاهی اوقات صافی کف پا همراه با سفت شدن تاندون آشیل است که در این مواقع هم پزشک معالج دقت بیشتری به وضعیت صافی کف پا میکند.
صافی کف پا از نوع قابل انعطاف بسیار شایعتر از نوع غیر قابل انعطاف یا ریجید است.
علت صافی کف پا قابل انعطاف چیست
هر پای شما از ۲۶ استخوان که در ۳۳ مفصل به یکدیگر متصل شده اند و بیش از ۱۰۰ عضله و تاندون و لیگامان تشکیل شده است. این ساختمان ها به گونه ای به یکدیگر متصل شده اند که کف پا دارای چند قوس باشد.
در حین راه رفتن این قوس ها کمک میکنند تا نیروی وزن به درستی در کف و مچ پا توزیع شود. این قوس ها همچنین به کف پا قابلیت انعطافی میدهد تا بتواند در هر سطح ناهمواری و به هر شکلی خود را شکل دهد.
گاهی تاندون ها و لیگامان های پا نمیتوانند از استخوان های پا حمایت کافی را به عمل آورند و در این وضعیت قوس کف پا تحت فشار وزن صاف میشود.
صافی کف پا در انواع قابل انعطاف معمولا به علت شل بودن لیگامان های کف پا و بالا بودن قابلیت انعطاف در مفاصل کف پا است.
دیگر علل کف پای صاف قابل انعطاف عبارتند از
- شلی لیگامانی در کل بدن
- چرخش کل اندام تحتانی به خارج
- انحراف زانو به خارج یا والگوس زانو
- وزن زیاد
- بستری بودن و استراحت به مدت طولانی و ضعیف شدن عضلات کف پا
- ضعف عضلات در بیماری هایی مانند فلج اطفال (پولیومیلیت)، میلومننگوسل، فلج مغزی و یا دیستروفی عضلانی
علائم کف پای صاف قابل انعطاف
مهم ترین علائم کف پای صاف قابل انعطاف عبارتند از:
- وقتی مدت زیادی سرپا می ایستید پای شما زود خسته شده و کف آن دردناک میشود. ممکن است سطح داخلی کف پا قدری متورم باشد.
- پاشنه پا به سمت خارج منحرف شده و مچ پا به سمت داخل میرود.
- درد در ساق پا یا در در سمت داخل مچ پا احساس میشود.
- چرخاندن مچ پا به طرفین یا ایستادن روی پنجه پا ممکن است برای شما مشکل باشد.
- نیمی از بیمارانی که دچار آرتریت روماتوئید شده اند و بسیاری از افراد دیابتی یا چاق دچار صافی کف پا هم میشوند.
در هنگام معاینه پزشک از بیمار میخواهد کف پای خود را از زمین بردارد سپس شست پای بیمار را به سمت بالا و پشت میبرد در کف پای صاف قابل انعطاف با این کار قوس کف پا دوباره ایجاد میشود.
در این بیماران وقتی پزشک از بیمار میخواهد تا بر روی پنجه هر دو پا بایستد انحراف مچ پا به خارج (والگوس پاشنه) برطرف شده و قوس کف پا هم ایجاد میشود.
درمان کف پای صاف قابل انعطاف
صافی کف پا از نوع قابل انعطاف در اکثریت موارد ایجاد درد و یا ناراحتی نمیکند و نیازی به درمان ندارد. اگر کف پای صاف شما مشکلی برای راه رفتن یا پوشیدن کفش برایتان ایجاد نکرده باشد نیاز به درمان هم ندارد.
مهمترین مشکلی که ممکن است در بیماران با کف پای صاف قابل انعطاف ایجاد شود درد کف پا بعد از راه پیمایی طولانی یا ورزش یا ایستادن به مدت طولانی است. این درد معمولا به علت کشیده شدن بافت نرم کف پا بخصوص فاشیای پلانتار است.
موثرترین درمان برای این افراد استفاده از کفشی است که کف آن از داخل قوس دارد. وقتی داخل یک کفش غیر استاندارد را نگاه میکنید میبینید کف آن از داخل کاملا صاف و مسطح است ولی در یک کفش با کیفیت مناسب داخل کف کفش قوس دارد به این ترتیب که کف کفش در قسمت وسط و داخل کمی برجسته تر است.
این برجستگی حتی در کسانی که کف پای طبیعی دارند به راحتی پا، در موقع راه رفتن بسیار کمک میکند. این برجستگی کاملا در زیر قوس کف پا قرار گرفته و آنرا حمایت میکند و موجب میشود تا نیروی وزن بطور یکنواخت در کف پا توزیع شود.
در افرادی که کف پای صاف دارند وجود این برجستگی موجب میشود تا وقتی پای فرد در کفش قرار میگیرد بر اثر فشار این برجستگی، قوس کف پا تشکیل شده و کششی که روی فاشیای پلانتار هست کاهش یافته و در نتیجه درد بیمار از بین برود.
پس بهترین و راحت ترین درمان کف پای صاف استفاده از این کفش ها است. به اسم کفش و یا اینکه طبی یا غیر طبی است توجه نکنید. خودتان کف کفش را بررسی کنید و مطمئن شوید قوس ذکر شده را دارد. با کمی جستجو میتوانید چنین کفشی را پیدا کنید.
راه حل دیگر اینست که کفی هایی را در داخل کفش بگذارید که این قوس و برجستگی را برای کفش شما ایجاد کند. البته بسیاری از کفی های آماده ممکن است به اندازه کفش شما نبوده و خوب در آن جا نگیرد.
بندرت برای درمان صافی کف پا نیاز به عمل جراحی است. انواع عمل کف پای صاف که به کار برده میشود عبارتند از
- آرترودز یا جوش دادن چند استخوان کف پا
- استئوتومی یا بریدن و تغییر شکل چند تا از استخوان های کف پا
- خروج چند تا از استخوان های کف پا
- جابجایی تاندون های پا
علت صاف بودن کف پا از نوع غیر قابل انعطاف چیست
گاهی اوقات صافی کف پا غیر قابل انعطاف بوده که به آن کف پای صاف ریجید Rigid flat foot هم میگویند. این بیماری در یک درصد افراد جامعه وجود دارد و معمولا در سنین نوجوانی بروز میکند. بیماری در نیمی از موارد دو طرفه است.
در زمان جنینی در ابتدا استخوان های مچ پا به هم متصل هستند ولی بعد از مدتی از هم جدا شده و بصورت استخوان های مستقلی درمیایند.
در صورت جدا نشدن این استخوان ها از هم بیماری مادرزادی ایجاد میشود که به آن تارسال کوالیژن یا چسبیده بودن استخوان های مچ پا میگویند.
ممکن است استخوان های پاشنه و ناویکولر به هم چسبیده باشند و یا امکان دارد این اتصال در بین استخوان های پاشنه و تالوس باشد.
بر اثر اتصال این استخوان ها حرکات بین آنها از بین رفته و در نتیجه صافی کف پا ایجاد میشود.
بیماری های دیگر مانند عمودی بودن استخوان تالوس Vertical talus ، روماتیسم کودکان، شکستگی استئوکندرال مفصل ساب تالار ( زیر تالوس) و یا بیماری های عصبی- عضلانی هم میتوانند علت بروز این بیماری باشند.
علائم کف پای صاف غیر قابل انعطاف
در این بیماران صافی کف پا با برداشتن پا از زمین همچنان باقی میماند. مهمترین راه تشخیص کف پای صاف غیر قابل انعطاف با بالا آوردن انگشت شست پای بیمار به توسط پزشک است. اگر صافی کف پا از نوع ریجید یا غیر قابل انعطاف باشد با این کار قوس کف پا ایجاد نمیشود و با بلند شدن بیمار بر روی پنجه های پا قوس کف پا بوجود نمیاید.
پاشنه پای این بیماران به سمت خارج انحراف دارد. حرکات بالا و پایین رفتن مچ پا نرمال است ولی حرکات مچ پا به طرفین بخصوص به سمت داخل محدودیت دارد. حرکت دادن مچ پای این بیماران به سمت داخل به توسط پزشک میتواند موجب درد بر روی عضلات پرونئال ساق شود.
این بیماران مکررا دچار پیچ خوردگی مچ پا میشوند. راه رفتن این بیماران در بسیار ی از موارد با درد همراه است. در رادیوگرافی ممکن است چسبیده بودن بعضی از استخوان های کف پا دیده شود.
درمان صافی کف پا غیر قابل انعطاف
نزدیک ۷۵ درصد این بیماران از درد کف پا ناراحت هستند و هدف اصلی درمان این بیماران کاهش درد آنها است. درمان صافی کف پا در این بیماران معمولا با استفاده از گچ کوتاه پا بمدت ۶ هفته است و پس از آن بیمار باید از کفش هایی که کفی آن در داخل قوس طولی مناسب داشته باشد استفاده کند.
در مواردی که درمان فوق موثر نباشد ممکن است از عمل جراحی استفاده شود. انتخاب نوع عمل جراحی بسته به شرایط بیمار متفاوت بوده و معمولا به یکی از روش های زیر انجام میشود
- برداشتن اتصال استخوانی بین استخوان های چسبیده شده پاشنه
- جوش دادن استخوان های پاشنه در زیر استخوان تالوس Subtalar arthrodesis
- بلند کردن قسمت خارجی استخوان پاشنه با انجام استئوتومی مناسب
عوارض کف پای صاف چیست
برخلاف چیزی که بسیاری از مردم فکر میکنند کمردرد و یا کاهش بینایی از عوارض کف پای صاف نیست و ارتباطی به آن ندارد. صافی کف پا موجب ضعیف شدن کمر نمیشود و ایجاد ضعف بینایی نمیکند ولی میتواند موجب درد در کف پا شود.
مهمترین عوارض صافی کف پا درد و سوزش در این ناحیه در موقع راه رفتن است که البته این این عارضه تنها در درصد کمی از افراد با کف پای صاف دیده میشود.
در کسی که صافی کف پا دارد در حین راه رفتن فاشیای کف پا تحت کشش زیادی قرار میگیرد. این افراد وقتی مدت زیادی می ایستند و یا مسافت های زیادی را راه میروند به علت کشش فاشیای کف پا دچار درد در این ناحیه میشوند.
برای پیشگیری از این درد این افراد باید از کفش هایی استفاده کنند که در کف آنها قوسی شبیه به قوس کف پایی یک فرد طبیعی وجود دارد. وجود این قوس و برجستگی در داخل کفش موجب حمایت فاشیای کف پایی شده و مانع از بروز درد میشود.
علت کمردرد را باید در مشکلات دیگری غیر از صافی کف پا جستجو کرد. شایعترین علت کمردرد ضعف عضلات کمر است که موجب فشار به دیسک بین مهره ای و ریشه ای عصبی آن میشود.
کف پای صاف و استفاده از کفش های مخصوص
کف پای صاف در کودکان تا سن ۷-۵ سالگی طبیعی بوده و نیاز به هیچ اقدامی ندارد. قوس کف پا در بسیاری از این بچه ها در سنین مدرسه تشکیل میشود.
استفاده از کفش مخصوص و یا گچ گیری در این سنین تاثیری در درمان کف پای صاف ندارد و توصیه نمیشود.
بعد از ۷-۵ سالگی در صورتیکه قوس کف پا ایجاد نشده و کف پای صاف بیمار بهبود نیابد میتوان از کفش طبی استفاده کرد. کفش طبی در این افراد فقط در مواردی استفاده میشود که در هنگام راه رفتن درد یا سوزش در کف پا احساس شود. در غیر این صورت نیازی به درمان نیست. کفش طبی در این بیماران موجب شکل گیری پا نمیشود حتی در زمان کودکی.
کسانی که صافی کف پا دارند و از کفش طبی استفاده میکنند حتی اگر سالها آنرا بپوشند و یا مدتها در زمان کودکی از آن استفاده کنند به محض اینکه پای خود را از کفش بیرون میاورند صافی کف پا در آنها مجددا برمیگردد. پس استفاده از کفش در این افراد نه تغییر شکل دادن پا بلکه درمان علائم بیماری است.