نویسنده: دکتر مهرداد منصوری “متخصص ارتوپدی”
در کسانی که صافی کف پا دارند قوس طولی کف پا یا کم شده و یا کاملا از بین رفته است و در موارد شدید قسمت داخلی کف پا در حالت ایستادن، با زمین تماس پیدا میکند. همچنین در این بیماران پاشنه پا به سمت خارج منحرف میشود.
قوس کف پا چگونه ایجاد میشود
تقریبا تمام بچه ها در هنگام تولد صافی کف پا دارند که به آن صافی کف پای فیزیولوژیک Physiologic flat foot میگویند. این حالت عمدتا به علت شل بودن تاندون ها و لیگامان های کف پا و به علت ضعیف بودن عضلات کف پا و همچنین به علت چربی است که در زیر پوست کف پای بچه وجود دارد.
بتدریج و در سال های بعدی عمر، با سفت شدن بافت های نرم کف پا و قویتر شدن عضلات و از بین رفتن چربی کف پا، قوس کف پا ظاهر میشود. معمولا قوس کف پا در سنین ۷-۵ سالگی بوجود میاید. در حدود ۲۵-۱۵ درصد افراد این قوس هرگز ایجاد نمیشود و کف پای آنها همیشه صاف باقی میماند ولی صافی کف پا در اکثریت این افراد هیچ گونه ناراحتی را برای آنها ایجاد نمیکند.
کف پای صاف چه انواعی دارد
گاهی اوقات صافی کف پا قابل انعطاف نیست به این معنا که وقتی پای بیمار روی زمین نیست هم قوس کف پا دیده نمیشود و یا موقعی که شست پای بیمار به بالا میرود هم قوس کف پا ایجاد نمیشود. به این نوع از بیماری صافی کف پای غیر قابل انعطاف یا ریجید Rigid flat foot میگویند.
این نوع صافی کف پا نیاز به توجه بیشتر و درمان دارد. گاهی اوقات صافی کف پا همراه با سفت شدن تاندون آشیل است که در این مواقع هم پزشک معالج دقت بیشتری به وضعیت صافی کف پا میکند.
صافی کف پا از نوع قابل انعطاف بسیار شایعتر از نوع غیر قابل انعطاف یا ریجید است.
علت صافی کف پا چیست
هر پای شما از ۲۶ استخوان که در ۳۳ مفصل به یکدیگر متصل شده اند و بیش از ۱۰۰ عضله و تاندون و لیگامان تشکیل شده است. این ساختمان ها به گونه ای به یکدیگر متصل شده اند که کف پا دارای چند قوس باشد.
در حین راه رفتن این قوس ها کمک میکنند تا نیروی وزن به درستی در کف و مچ پا توزیع شود. این قوس ها همچنین به کف پا قابلیت انعطافی میدهد تا بتواند در هر سطح ناهمواری و به هر شکلی خود را شکل دهد.
گاهی تاندون ها و لیگامان های پا نمیتوانند از استخوان های پا حمایت کافی را به عمل آورند و در این وضعیت قوس کف پا تحت فشار وزن صاف میشود.
دیگر علل صافی کف پای قابل انعطاف عبارتند از
- شلی لیگامانی در کل بدن
- چرخش کل اندام تحتانی به خارج
- انحراف زانو به خارج یا والگوس زانو
- وزن زیاد
- بستری بودن و استراحت به مدت طولانی و ضعیف شدن عضلات کف پا
- ضعف عضلات در بیماری هایی مانند فلج اطفال (پولیومیلیت)، میلومننگوسل، فلج مغزی و یا دیستروفی عضلانی
علائم صافی کف پای قابل انعطاف
مهم ترین علائم کف پای صاف قابل انعطاف عبارتند از :
- وقتی مدت زیادی سرپا می ایستید پای شما زود خسته شده و کف آن دردناک میشود. ممکن است سطح داخلی کف پا قدری متورم باشد.
- پاشنه پا به سمت خارج منحرف شده و مچ پا به سمت داخل میرود.
- درد در ساق پا یا در در سمت داخل مچ پا احساس میشود.
- چرخاندن مچ پا به طرفین یا ایستادن روی پنجه پا ممکن است برای شما مشکل باشد.
- نیمی از بیمارانی که دچار آرتریت روماتوئید شده اند و بسیاری از افراد دیابتی یا چاق دچار صافی کف پا هم میشوند.
درمان صافی کف پاقابل انعطاف
صافی کف پا از نوع قابل انعطاف در اکثریت موارد ایجاد درد و یا ناراحتی نمیکند و نیازی به درمان ندارد. اگر صافی کف پای شما مشکلی برای راه رفتن یا پوشیدن کفش برایتان ایجاد نکرده باشد نیاز به درمان هم ندارد.
مهمترین مشکلی که ممکن است در بیماران با صافی کف پای قابل انعطاف ایجاد شود درد کف پا بعد از راه پیمایی طولانی یا ورزش یا ایستادن به مدت طولانی است. این درد معمولا به علت کشیده شدن بافت نرم کف پا بخصوص فاشیای پلانتار است.
موثرترین درمان برای این افراد استفاده از کفشی است که کف آن از داخل قوس دارد. وقتی داخل یک کفش غیر استاندارد را نگاه میکنید میبینید کف آن از داخل کاملا صاف و مسطح است ولی در یک کفش با کیفیت مناسب داخل کف کفش قوس دارد به این ترتیب که کف کفش در قسمت وسط و داخل کمی برجسته تر است.
این برجستگی حتی در کسانی که کف پای طبیعی دارند به راحتی پا در موقع راه رفتن بسیار کمک میکند. این برجستگی کاملا در زیر قوس کف پا قرار گرفته و آنرا حمایت میکند و موجب میشود تا نیروی وزن بطور یکنواخت در کف پا توزیع شود.
در افرادی که کف پای صاف دارند وجود این برجستگی موجب میشود تا وقتی پای فرد در کفش قرار میگیرد بر اثر فشار این برجستگی، قوس کف پا تشکیل شده و کششی که روی فاشیای پلانتار هست کاهش یافته و در نتیجه درد بیمار از بین برود.
پس بهترین و راحت ترین درمان کف پای صاف اسفاده از این کفش ها است. به اسم کفش و یا اینکه طبی یا غیر طبی است توجه نکنید. خودتان کف کفش را بررسی کنید و مطمئن شوید قوس ذکر شده را دارد. با کمی جستجو میتوانید چنین کفشی را پیدا کنید.
راه حل دیگر اینست که کفی هایی را در داخل کفش بگذارید که این قوس و برجستگی را برای کفش شما ایجاد کند. البته بسیاری از کفی های آماده ممکن است به اندازه کفش شما نبوده و خوب در آن جا نگیرد.
بندرت برای درمان صافی کف پا نیاز به عمل جراحی است. انواع اعمال جراحی که به کار برده میشود عبارتند از
- آرترودز یا جوش دادن چند استخوان کف پا
- استئوتومی یا بریدن و تغییر شکل چند تا از استخوان های کف پا
- خروج چند تا از استخوان های کف پا
- جابجایی تاندون های پا
علت صاف بودن کف پا ار نوع غیر قابل انعطاف چیست
در زمان جنینی در ابتدا استخوان های مچ پا به هم متصل هستند ولی بعد از مدتی از هم جدا شده و بصورت استخوان های مستقلی درمیایند.
در صورت جدا نشدن این استخوان ها از هم بیمار مادرزادی ایجاد میشود که به آن تارسال کوالیژن یا چسبیده بودن استخوان های مچ پا میگویند. ممکن است استخوان های پاشنه و ناویکولر به هم چسبیده باشند و یا امکان دارد این اتصال در بین استخوان های پاشنه و تالوس باشد.
گاهی اوقات صافی کف پا غیر قابل انعطاف بوده که به آن صافی کف پای ریجید Rigid flat foot هم میگویند. این بیماری در یک درصد افراد جامعه وجود دارد و معمولا در سنین نوجوانی بروز میکند. بیماری در نیمی از موارد دو طرفه است.
بر اثر اتصال این استخوان ها حرکات بین آنها از بین رفته و در نتیجه صافی کف پا ایجاد میشود.
بیماری های دیگر مانند عمودی بودن استخوان تالوس Vertical talus ، روماتیسم کودکان، شکستگی استئوکندرال مفصل ساب تالار ( زیر تالوس) و یا بیماری های عصبی- عضلانی هم میتوانند علت بروز این بیماری باشند.
علائم صافی کف پای غیر قابل انعطاف
در این بیماران صافی کف پا با برداشتن پا از زمین همچنان باقی میماند. با بالا آوردن انگشت شست پای بیمار به توسط پزشک قوس کف پا ایجاد نمیشود و با بلند شدن بیمار بر روی پنجه های پا قوس کف پا بوجود نمیاید.
پاشنه پای این بیماران به سمت خارج انحراف دارد. حرکات بالا و پایین رفتن مچ پا نرمال است ولی حرکات مچ پا به طرفین بخصوص به سمت داخل محدودیت دارد. حرکت دادن مچ پای این بیماران به سمت داخل به توسط پزشک میتواند موجب درد بر روی عضلات پرونئال ساق شود.
این بیماران مکررا دچار پیچ خوردگی مچ پا میشوند. راه رفتن این بیماران در بسیار ی از موارد با درد همراه است. در رادیوگرافی ممکن است چسبیده بودن بعضی از استخوان های کف پا دیده شود.
درمان صافی کف پای غیر قابل انعطاف
نزدیک ۷۵ درصد این بیماران از درد کف پا ناراحت هستند و هدف اصلی درمان این بیماران کاهش درد آنها است. درمان بیماران معمولا با استفاده از گچ کوتاه پا بمدت ۶ هفته است و پس از آن بیمار باید از کفش هایی که کفی آن در داخل قوس طولی مناسب داشته باشد استفاده کند.
در مواردی که درمان فوق موثر نباشد ممکن است از عمل جراحی استفاده شود. انتخاب نوع عمل جراحی بسته به شرایط بیمار متفاوت بوده و معمولا به یکی از روش های زیر انجام میشود
- برداشتن اتصال استخوانی بین استخوان های چسبیده شده پاشنه
- جوش دادن استخوان های پاشنه در زیر استخوان تالوس Subtalar arthrodesis
- بلند کردن قسمت خارجی استخوان پاشنه با انجام استئوتومی مناسب