همانطور که قبلا ذکر شد درمان شکستگی استخوان چند مرحله دارد. در مرحله اول قطعات شکسته شده جااندازی شده و در کنار یکدیگر قرار میگیرند. بعد از جااندازی شکستگی، مرحله بیحرکت کردن شکستگی فرا میرسد.
و برای رسیدن به این مقصود از روش هایی استفاده میکند که به آنها روش های بیحرکت کردن شکستگی یا Immobilisation میگویند.
در این مقاله ابتدا در مورد اینکه اصلا چرا شکستگی ها باید بعد از جااندازی بیحرکت شوند صحبت میکنیم و بعد از آن انواع روش های بیحرکت کردن شکستگی ها بعد از جااندازی مورد بررسی قرار میگیرد.
هدف از بیحرکت کردن استخوان ها چیست
در این مرحله پزشک معالج سعی میکند بعد از جااندازی قطعات شکسته شده آنها را همچنان در کنار هم آنقدر نگه دارد که به هم جوش بخورند. به یاد داشته باشیم که پزشک معالج قطعات را به هم جوش نمیدهد.
این خود بدن انسان است که قطعات شکسته شده را مجددا و با استفاده از ظرفیت های حیاتی بالایی که دارد به هم جوش داده و مجددا متصل میکند. بدون این توانایی پزشک هیچ کاره است.
اتفاقا در بعضی بیماری ها این توانایی کاهش میابد و در این حالت درمان شکستگی بسیار مشکل و گاهی غیر ممکن میشود. بدانیم که جوش خوردن شکستگی یک پدیده زمان بر است و نیاز به چند هفته و گاهی چند ماه زمان وجود دارد تا قطعات شکسته شده به هم جوش بخورند.
بیحرکت کردن شکستگی به سه مقصود انجام میشود
- ممانعت از جابجایی مجدد شکستگی
- جلوگیری از حرکت زیاد قطعات شکسته شده. چون میدانیم اگر قطعات شکسته شده زیاد حرکت کنند جوش نمیخورند
- کاهش درد
جالب است که بدانیم برای بیحرکت کردن استخوان شکسته شده، پزشک معالج در بسیاری اوقات مجبور میشود کل اندام را بیحرکت کند و به این ترتیب مفاصل نزدیک شکستگی هم بیحرکت میشوند.
البته این بیحرکتی برای مفاصل مضر است. بعضی از مفاصل بعد از چند هفته بیحرکتی خشک میشوند و بازیابی حرکت در آنها بسیار مشکل میشود. پس پزشک معالج همیشه منافع و مضار بیحرکتی را با هم در نظر میگیرد و بهترین مدت بیحرکتی را برای بیمارش توصیه میکند.
ممانعت از جابجایی مجدد شکستگی استخوان
در اکثر اوقات قطعات شکسته شده جابجایی بیش از آن مقدار که در حین شکستگی پیدا کرده اند بدست نخواهند آورد. پس اگر شکستگی نیاز به جااندازی ندارد به احتمال زیاد نیاز به بیحرکت کردن هم ندارد مگر برای ممانعت از ایجاد آسیب به بافت های نرم اطراف شکستگی
ممانعت از حرکت زیاد قطعات استخوانی شکسته شده
دانستن این نکته بسیار مهم است که بیحرکت بودن مطلق قطعات شکسته شده نسبت به هم نه تنها مفید نیست بلکه جوش خوردن شکستگی را هم به تاخیر میندازد.
قطعات شکسته شده باید نسبت به هم حرکات مختصری داشته باشند. اگر این حرکات آنقدر زیاد باشد که موجب پاره شدن مویرگ های جدیدی شود که برای جوش دادن شکستگی ایجاد شده اند مسلما مفید نیست و موجب تاخیر در جوش خوردن شکستگی میشود.
ولی اگر حرکات کمتر از این مقدار باشد و مویرگ ها صدمه نبینند حرکات موجب تحریک جوش خوردن میشوند. با این حال سه شکستگی هستند که برای جوش خوردن نیاز به بیحرکتی مطلق دارند.
در طرف مقابل این شکستگی ها، بعضی دیگر از شکستگی ها بندرت نیاز به بیحرکتی دارند و حتی با وجود حرکات زیاد هم جوش میخورند مانند
- شکستگی دنده
- شکستگی ترقوه
- شکستگی استخوان کتف
کاهش درد بیمار
در بسیاری از مواردی که پزشک معالج بعد از شکستگی اقدام به بیحرکت کردن اندام میکند هدف وی بیشتر کاهش درد اندام و یا میتوان گفت فقط برای کاهش درد اندام است.
بعد از جااندازی شکستگی پزشک معالج از وسایلی استفاده میکند تا مانع از جابجا شدن مجدد شکستگی شود. چهار روش برای بیحرکت کردن شکستگی بعد از جااندازی آن وجود دارد که عبارتند از
- استفاده از آتل یا گچ گیری
- ادامه دادن کشش
- تثبیت خارجی
- تثبیت داخلی
بیحرکت کردن شکستگی استخوان با آتل یا گچ گیری
یکی از روش های بیحرکت کردن شکستگی بعد از جااندازی آن استفاده از گچ گیری است. نام اصلی و درست وسیله ای که با آن اندام را بیحرکت میکنند Cast است.
Cast به معنای محفظه و قفس است و منظور اینست که مانند یک قالب و قفس دورادور اندام را میگیرد. چون اولین بار از گچ برای تهیه Cast استفاده شد این عمل در زبان فارسی به گچ گیری معروف شد.
امروزه در بسیاری از موارد از مواد جدیدتری مانند فایبرگلاس برای Cast استفاده میشود با این حال برای سهولت، ما از عبارت گچ و گچ گیری بچای Cast استفاده میکنیم.
در گچ گیری دور تا دور اندام به وسیله گچ پوشانده میشود و بدین ترتیب یک قالب هم اندازه اندام به دور آن تعبیه میشود که جلوی حرکت اندام و به تبع آن استخوان های شکسته شده را میگیرد.
در بعضی موارد پزشک معالج گچ را بصورت یک صفحه مستطیلی در آورده و آنرا در طول اندام قرار میدهد که به آن آتل یا اسپلینت گچی میگویند. در واقع آتل گچی دور تا دور اندام را نگرفته بلکه فقط یک طرف اندام را میپوشاند و طرف دیگر باز میماند.
از این روش بیشتر برای بیحرکتی موقت اندام شکسته شده یا در مواقعی که خطر تورم اندام بعد از مدتی وجود دارد استفاده میشود. بعد از اعمال جراحی هم در بسیاری از موارد اندام را تا چند روز در یک آتل گچی قرار میدهند.
در بعضی مواقع پزشک از آتل های از پیش آماده شده که معمولا از جنس پلاستیک هستند استفاده میکند. این آتل ها گرچه در اندازه های مختلف درست میشوند ولی معمولا مانند آتل های گچی دقیقا اندازه و شکل اندام بیمار نیستند ولی مسلما استفاده از آنها راحت تر و سریعتر از آتل های گچی است.
نوارهای آلومینیمی به طول ۳۰ و عرض ۲ سانتیمتر و کلفتی دو میلیمتر وجود دارد که به آنها آتل آلومینیمی میگویند. پزشک معالج به اندازه مورد نیاز از طول آن کم کرده و برای آسیب های انگشتان دست از آنها استفاده میکند.
گردنبندهای طبی هم که از چنس پلاستیک بوده و به شکل استوانه دور گردن قرار میگیرند در واقع یک نوع آتل یا اسپلینت هستند.
بیحرکت کردن شکستگی استخوان با ادامه کشش
در مبحث جااندازی شکستگی ها گفتیم که پزشک معالج برای جااندازی شکستگی ها معمولا اندام را میکشد تا بدین وسیله قطعات شکسته شده که بر اثر انقباض عضلات اطراف روی یکدیگر قرار گرفته اند از هم فاصله پیدا کرده و در وضعیت مناسب قرار گیرند.
گاهی اوقات به محض اینکه پزشک معالج این کشش را رها میکند قطعات دوباره جابجا میشوند. این وضعیت بخصوص در مواردی که خط شکستگی مایل یا مارپیچی است اتفاق میفتد.
یکی از راه های حفظ جااندازی و بیحرکت نگه داشتن قطعات در این حالات اینست که کشش را رها نکنیم بلکه آنرا آنقدر نگه داریم تا شکستگی جوش بخورد. این کار مسلما به چند هفته تا چند ماه زمان نیاز دارد.
برای این کار یک میله فلزی به نام پین را در یک استخوان شکسته شده یا در استخوان پایین تر از آن قرار میدهند و سپس آنرا از طریق ریسمان و قرقره به وزنه ای متصل میکنند.
نیروی وزن وزنه از طریق قرقره، کششی طولی را به قطعات شکسته شده وارد میکند که موجب حفظ جااندازی میشود.
گاهی اوقات از این روش هم برای جااندازی و هم برای نگهداری آن استفاده میشود. این روش قبلا برای شکستگی های ران و ساق و بازو و لگن بکار میرفت ولی امروزه به علت عوارض زیاد، بندرت از این روش استفاده میشود و بیمارانی را که نیاز به این روش دارند را معمولا تحت عمل جراحی قرار میدهند.
گاهی در شکستگی های ران بچه ها و ندرتا در شکستگی های ران بالغین از این روش استفاده میشود.
البته امروزه همچنان استفاده از کشش بطور موقت در شکستگی های لگن، بخصوص در شکستگی های استخوان ران و شکستگی های حلقه لگنی و شکستگی استابولوم کاربرد دارد. منظور از موقت فاصله زمانی بین پذیرش بیمار در بیمارستان و زمان عمل جراحی استخوان شکسته شده است.
بیحرکت کردن شکستگی استخوان با تثبیت خارجی
تثبیت خارجی یا External fixation به این معنی است که با کمک چیزی از خارج بدن شکستگی تثبیت و بیحرکت شود. در واقع گچ یا آتل هم نوعی تثبیت کننده خارجی هستند ولی امروزه این لفظ را منحصرا برای وسایلی بکار میبرند که آنها را اکسترنال فیکساتور External fixator مینامند.
اکسترنال فیکساتورها وسایلی هستند که شامل قطعات متعددی بوده که به یکدیگر متصل میشوند. پزشک جراح دو یا سه پیچ فلزی را در هر قطعه شکستگی قرار داده و آنها را در خارج از بدن به توسط گیره هایی به یک یا چند میله متصل میکند.
چون قسمت عمده این وسایل فلزی که به این صورت بکار برده میشوند در خارج از بدن بیمار قرار دارند به آنها اکسترنال فیکساتور میگویند.
بیحرکت کردن شکستگی استخوان با تثبیت داخلی
تثبیت داخلی به این معنا است که پزشک معالج پس از جااندازی بسته یا باز شکستگی، از قطعات فلزی در داخل بدن استفاده میکند تا به وسیله آنها فطعات شکسته شده را به یکدیگر متصل کند و بدین ترتیب جلوی جابجایی مجدد آنها را بگیرد.
چون این وسایل فلزی برعکس اکسترنال فیکساتورها در داخل بدن انسان قرار میگیرند به آنها تثبیت کننده های داخلی و این روش تثبیت داخلی Internal fixation میگویند.
کدام روش بیحرکتی مناسب تر است
جااندازی شکستگی با روش های بسته و یا باز و بیحرکت کردن قطعات شکسته شده با استفاده از گچ گیری و یا کشش و یا با استفاده از عمل جراحی و بکارگیری پیچ و پلاک هر کدام منافع و مشکلات مربوط به خود را دارد.
پزشک ارتوپد با دانستن و در نظر گرفتن منافع و مضار جااندازی بسته و باز شکستگی ها و با توجه به وضعیت بیمار و نوع شکستگی تصمیم میگیرد که بهترین راه جااندازی شکستگی بیمارش چیست.
یکی از معیارهای انتخاب نوع درمان سن بیمار است. در بچه ها شکستگی ها خیلی زود جوش میخورند و اگر هم کمی بد جوش بخورند با توانایی بالای ریمودلینگ که در بچه ها وجود دارد خیلی زود شکل اولیه استخوان مجددا به حالت اول برخواهد گشت.
در این موارد متخصص ارتوپد بیشتر از درمان های بسته استفاده میکند و در افراد مسن که نیاز است تا بیمار کمتر استراحت کند و هر چه زودتر راه بیفتد معمولا از روش های جراحی استفاده میشود.
نوع استخوان شکسته شده، محل و شکل شکستگی، باز یا بسته بودن شکستگی، وضعیت سلامت عمومی بیمار، سن بیمار و بسیاری عوامل دیگر در تصمیم پزشک معالج در انتخاب نوع درمان بیمار تاثیر گذار هستند.
وقتی که شکستگی استخوان، جااندازی بسته میشود معمولا پزشک معالج برای بیحرکتی بعد از جا اندازی از گچ گیری یا آتل یا کشش استفاده میکند و وقتی برای جااندازی شکستگی از روش های باز استفاده میشود معمولا برای بیحرکتی بعد از جااندازی، قطعات شکسته شده را با استفاده از اکسترنال فیکساتور و یا پیچ، پلاک، نیل یا وسایل فلزی دیگر به یکدیگر فیکس میکنند.
در دهه اخیر استفاده از نوعی درمان جراحی شروع شده که منافع آن زیاد و نسبت به جااندازی باز مضار به نسبت کمتری دارد.
در این روش برای جااندازی شکستگی از جااندازی بسته استفاده میشود ولی برای بیحرکت کردن قطعات شکسته شده، از اکسترنال فیکساتور و یا پیچ، پلاک، نیل یا وسایل فلزی دیگر کمک گرفته میشود.
برای کارگذاری این وسایل، پزشک جراح در حالی که استخوان شکسته شده را با دستگاه های تصویربرداری مخصوص و در روی مانیتور میبیند وسایل فلزی ذکر شده را از راه شکاف کوچکی که در روی پوست ایجاد میکند به داخل استخوان فرستاده و به وسیله آنها قطعات شکسته شده را به یکدیگر متصل میکند. به این روش، جااندازی بسته و فیکساسیون داخلی (یا خارجی) میگویند.